nền kinh tế phi chính thức ở Việt Nam cao chiếm 25-30% gdp? làm thế nào để tận dụng minh bạch hoá nguồn lực này?

Nền kinh tế phi chính thức ở Việt Nam cao chiếm 25-30% gdp? làm thế nào để tận dụng minh bạch hoá nguồn lực này?

Nền kinh tế phi chính thức (informal economy) ở Việt Nam chiếm tỷ trọng rất cao so với nhiều nước. Một số điểm chính:

1. Thực trạng ở Việt Nam

Theo ILO và Tổng cục Thống kê, khoảng 55–60% lao động ở Việt Nam làm việc trong khu vực phi chính thức (không có hợp đồng, không đóng bảo hiểm, không đăng ký kinh doanh).
Đóng góp của khu vực phi chính thức vào GDP khoảng 25–30%.
Các ngành phổ biến: buôn bán nhỏ lẻ, dịch vụ ăn uống, vận tải công nghệ, lao động thời vụ, sản xuất hộ gia đình.

Điểm đặc biệt: đây là “nguồn lực ngầm” rất lớn, tạo sinh kế cho hàng chục triệu người, nhưng cũng gây thất thu thuế, khó kiểm soát chất lượng hàng hóa dịch vụ, và khó hoạch định chính sách.

2. Vì sao Việt Nam có khu vực phi chính thức cao?

Chi phí và thủ tục đăng ký kinh doanh cao, nhiều ràng buộc pháp lý → người dân chọn hoạt động không chính thức.
Thuế, phí nhiều khi không tương xứng với lợi ích (ví dụ đóng thuế nhưng không có bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế thực sự hấp dẫn).
Thiếu niềm tin vào hiệu quả quản trị công, nhiều người ngại minh bạch thu nhập.
Cấu trúc lao động: tỷ lệ lao động nông thôn, tự làm (self-employed) cao.

3. Giải pháp tận dụng và minh bạch hóa nguồn lực

Để không “đánh mất” khu vực này, Nhà nước cần chuyển hướng từ “quản chặt – thu thuế” sang “khuyến khích – chính thức hóa dần”.

(a) Hạ thấp rào cản pháp lý

Đơn giản hóa thủ tục đăng ký hộ kinh doanh / doanh nghiệp siêu nhỏ (online, 1 ngày có giấy phép).
Giảm thuế khoán, thuế TNCN cho nhóm nhỏ lẻ, thay bằng mức phí hợp lý → khuyến khích khai báo thật.

(b) Tạo lợi ích khi tham gia chính thức

Mua bảo hiểm xã hội linh hoạt cho lao động phi chính thức (theo ngày/tuần/tháng).
Chính sách hỗ trợ vốn vay vi mô, đào tạo, ưu tiên tiếp cận đất/địa điểm kinh doanh.

(c) Ứng dụng công nghệ để minh bạch hóa

Sử dụng ví điện tử, QR code, POS để theo dõi giao dịch nhỏ lẻ → dữ liệu lớn phục vụ chính sách, đồng thời chống thất thu thuế.
Triển khai nền tảng thương mại số địa phương (kiểu như chợ online của quận/huyện) để hộ kinh doanh nhỏ được tích hợp dần.

(d) Chính sách thuế khuyến khích

Mức thuế “siêu nhỏ” theo tỷ lệ doanh thu thấp (1–2%), dễ khai, dễ nộp.
Chính sách “thuế khoan hồng” cho 1–2 năm đầu gia nhập khu vực chính thức.

4. Lợi ích nếu minh bạch hóa thành công

Tăng thu ngân sách mà không gây gánh nặng.
Bảo vệ quyền lợi cho người lao động phi chính thức (bảo hiểm, an sinh).
Cải thiện năng suất nhờ hỗ trợ vốn, đào tạo, công nghệ.
Dữ liệu đầy đủ giúp Nhà nước hoạch định chính sách chính xác hơn.