Đánh giá tiềm năng vượt bẫy thu nhập trung bình của các quốc gia trên 100 triệu dân cho thấy một bức tranh đa dạng. Một số quốc gia đã thành công, trong khi số khác vẫn đang chật vật.
Cách Việt Nam thoát bẫy thu nhập trung bình?
Các quốc gia đã vượt bẫy thu nhập trung bình
Hai ví dụ điển hình nhất trong số các quốc gia đông dân là Nhật Bản và Hàn Quốc. Họ đã thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình nhờ các yếu tố then chốt sau:
- Tập trung vào đổi mới và công nghệ: Cả hai quốc gia đều chuyển đổi từ sản xuất dựa trên lao động giá rẻ sang các ngành công nghiệp có hàm lượng công nghệ cao và giá trị gia tăng lớn như điện tử, ô tô và bán dẫn.
- Đầu tư mạnh vào giáo dục và nguồn nhân lực: Họ xây dựng hệ thống giáo dục chất lượng cao, đào tạo một lực lượng lao động có trình độ, có khả năng thích ứng với những thay đổi công nghệ.
- Chính sách của nhà nước: Chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng phát triển, hỗ trợ các tập đoàn lớn (như Keiretsu ở Nhật và Chaebol ở Hàn Quốc) để thúc đẩy xuất khẩu và chiếm lĩnh thị trường toàn cầu.
Các quốc gia đang chật vật hoặc có tiềm năng
Các quốc gia còn lại trong danh sách có tiềm năng và thách thức khác nhau:
- Trung Quốc: Trung Quốc đã và đang trên đà vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Họ đang chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ "công xưởng của thế giới" sang một nền kinh tế dựa trên đổi mới và tiêu dùng nội địa. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn phải đối mặt với các vấn đề về già hóa dân số, căng thẳng thương mại và sự bất bình đẳng.
- Brazil và Mexico: Hai quốc gia này được xem là đã rơi vào "bẫy thu nhập trung bình" trong một thời gian dài. Nguyên nhân chủ yếu là do:
- Tăng trưởng năng suất thấp: Các nền kinh tế này chưa chuyển dịch đủ nhanh sang các ngành có giá trị cao hơn.
- Phụ thuộc vào tài nguyên và hàng hóa: Brazil vẫn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu tài nguyên thiên nhiên, khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương trước biến động giá cả.
- Bất ổn chính trị và bất bình đẳng: Các vấn đề về bất bình đẳng thu nhập, tham nhũng và sự thiếu nhất quán trong chính sách đã cản trở sự phát triển bền vững.
- Việt Nam: Với dân số trên 100 triệu người, Việt Nam có tiềm năng lớn để vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Các yếu tố thuận lợi bao gồm dân số trẻ, hội nhập quốc tế sâu rộng thông qua các FTA, và môi trường chính trị ổn định. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn cần phải giải quyết các thách thức như:
- Năng suất lao động còn thấp: Cần cải thiện chất lượng nguồn nhân lực và ứng dụng công nghệ để nâng cao năng suất.
- Nền kinh tế vẫn chủ yếu dựa vào gia công: Cần chuyển dịch lên các khâu sản xuất có giá trị cao hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
- Thiếu đổi mới sáng tạo: Cần thúc đẩy đầu tư vào R&D và xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ hơn.
- Ấn Độ, Indonesia, Philippines, Bangladesh, Pakistan: Các quốc gia này đều có dân số lớn, thị trường nội địa khổng lồ và tiềm năng tăng trưởng cao. Tuy nhiên, họ vẫn đang ở giai đoạn đầu hoặc giữa của bẫy thu nhập trung bình, với các thách thức lớn về cơ sở hạ tầng, giáo dục, bất bình đẳng và quản trị. Việc vượt bẫy thu nhập trung bình của họ phụ thuộc vào khả năng thực hiện các cải cách sâu rộng và bền vững.
