Các nguyên tắc - thế lưỡng nan- ràng buộc ở tầm vĩ mô

Trong kinh tế học hiện đại, ngoài Bộ ba bất khả thi (Impossible Trinity), giới nghiên cứu còn nhắc đến nhiều “nguyên tắc – thế lưỡng nan – ràng buộc” ở tầm vĩ mô. Em hệ thống lại một số cái nổi bật, hay dùng khi giảng dạy:

1. Bộ ba bất khả thi (Impossible Trinity / Trilemma)

Không thể đồng thời có:
1. Tỷ giá cố định,
2. Tự do dòng vốn,
3. Chính sách tiền tệ độc lập.
Các nước buộc phải chọn 2 trong 3.

2. Bộ đôi bất khả thi (Fiscal–Monetary Dilemma)

Không thể vừa:
1. In tiền tài trợ thâm hụt ngân sách,
2. Vừa giữ được lạm phát thấp và ổn định.
Nếu “in tiền” thì phải chấp nhận rủi ro lạm phát; muốn lạm phát thấp thì phải kỷ luật tài khóa.

3. Bộ đôi bất khả thi về toàn cầu hóa (Rodrik’s Political Trilemma)

(Dani Rodrik, 2007)

Không thể cùng lúc đạt:
1. Toàn cầu hóa sâu rộng,
2. Nhà nước–quốc gia có chủ quyền đầy đủ,
3. Nền dân chủ toàn diện.
Chỉ chọn được 2 → ví dụ EU nhường bớt chủ quyền cho hội nhập; Mỹ ưu tiên dân chủ + chủ quyền, hạn chế toàn cầu hóa…

4. Hiệu ứng Lucas (Lucas Critique)

Chính sách vĩ mô công khai và dự báo được sẽ mất hiệu quả, vì người dân/doanh nghiệp sẽ điều chỉnh kỳ vọng trước.
Liên quan trực tiếp đến chuyện về “bơm tiền công khai”.

5. Luật bất khả xâm phạm ngân sách (No Free Lunch in Public Finance)

Không thể vừa:
1. Thuế thấp,
2. Chi tiêu công cao,
3. Nợ công an toàn.
Ít nhất một trong ba phải hy sinh.

6. Taylor Principle (Nguyên tắc Taylor)

Để kiểm soát lạm phát, lãi suất danh nghĩa phải tăng hơn 1–1 so với mức tăng lạm phát.
Nếu không, kỳ vọng lạm phát sẽ “thoát khỏi kiểm soát”.

7. Phillips Curve (Đường cong Phillips) – và giới hạn

Ngắn hạn: có đánh đổi giữa lạm phát và thất nghiệp.
Dài hạn: không có đánh đổi bền vững, thất nghiệp quay về mức tự nhiên, còn lạm phát có thể tăng vô hạn nếu in tiền.

8. Nguyên tắc Tin cậy (Time Inconsistency Problem – Kydland & Prescott, Nobel 2004)

Nếu chính phủ hứa giữ lạm phát thấp nhưng sau đó in tiền để kích thích, thì người dân sẽ không tin lời hứa ban đầu nữa → chính sách mất tác dụng.
Bài học: cần luật lệ & thể chế ràng buộc (ví dụ: ngân hàng trung ương độc lập).

9. Nguyên tắc “Bộ tứ bất khả thi” (Mundell–Fleming, mở rộng)

Một số học giả hiện đại bổ sung rằng:

Không thể có cùng lúc:
1. Ổn định tài chính,
2. Tự do dòng vốn,
3. Tỷ giá cố định,
4. Chính sách tiền tệ độc lập.
Thực tế chỉ giữ được 2–3 yếu tố trong số này.

10. Luật Wagner & Nguyên tắc Baumol (chi tiêu công tăng dần)

Khi thu nhập tăng, chi tiêu công/GDP cũng tăng.
Dịch vụ công (giáo dục, y tế) thường tăng chi phí nhanh hơn năng suất.

👉 Tóm gọn:
Trong vĩ mô hiện đại, có nhiều “nguyên tắc ràng buộc” giống bộ ba bất khả thi, nổi bật nhất là:

Bất khả thi 3 trong 1 (Impossible Trinity, Rodrik’s Trilemma).
Hiệu ứng kỳ vọng (Lucas Critique, Time Inconsistency).
Giới hạn tài khóa – tiền tệ (No Free Lunch, Fiscal–Monetary Dilemma).
Quy tắc ổn định (Taylor Principle, Phillips Curve dài hạn).

trong kinh tế vĩ mô hiện đại có một số nguyên tắc / “cái bẫy” / quy tắc thực nghiệm liên quan chặt chẽ đến tỷ giá và tăng trưởng. Em liệt kê những cái quan trọng nhất để thầy dễ hệ thống hóa:

🔑 Các nguyên tắc / mối quan hệ giữa tỷ giá – tăng trưởng

1. Bộ ba bất khả thi (Impossible Trinity)

Không thể cùng lúc đạt:
1. Tỷ giá cố định,
2. Tự do dòng vốn,
3. Chính sách tiền tệ độc lập.
Liên quan trực tiếp đến ổn định tỷ giá và khả năng bơm tiền hỗ trợ tăng trưởng.

2. Hiệu ứng Balassa–Samuelson (BS Effect)

Nước đang phát triển, năng suất khu vực xuất khẩu tăng → lương tăng → giá phi thương mại (dịch vụ trong nước) cũng tăng → đồng nội tệ có xu hướng lên giá thực khi thu nhập bình quân tăng.
Tức là: muốn tăng trưởng nhanh, thường phải chấp nhận nội tệ lên giá thực.

3. Định luật một giá & PPP (Purchasing Power Parity)

Về dài hạn, tỷ giá hối đoái phản ánh chênh lệch lạm phát.
Nếu muốn giữ đồng nội tệ ổn định mà vẫn tăng trưởng → phải giữ lạm phát thấp, nâng năng suất.

4. Chu kỳ khủng hoảng tỷ giá – tăng trưởng (Krugman, Dornbusch Overshooting)

Tỷ giá cố định trong khi kinh tế tăng trưởng nóng → mất cân bằng (lạm phát, thâm hụt thương mại, nợ ngoại tệ) → dễ dẫn đến khủng hoảng tỷ giá.
Tức là: tăng trưởng cao nhưng tỷ giá neo cứng thường không bền vững.

5. Bẫy tỷ giá trung gian (Middle Exchange Rate Trap)

Nếu không dám thả nổi hẳn, cũng không giữ cố định hẳn → chính sách dễ mất uy tín, thị trường đầu cơ → giảm hiệu quả điều hành.
Đây là lý do nhiều nước chọn: neo mềm ban đầu → sau đó tiến dần tới thả nổi có quản lý.

6. Nguyên tắc “tỷ giá thực cân bằng” (FEER/BEER models)

Một đồng tiền bền vững dài hạn khi tỷ giá thực cân bằng với cán cân vãng lai, tiết kiệm – đầu tư, năng suất.
Nếu duy trì đồng nội tệ yếu nhân tạo → tăng trưởng trước mắt, nhưng lạm phát và nợ ngoại tệ bùng lên → mất bền vững.

🎯 Bài học cho Việt Nam

Muốn tăng trưởng bền vững → không thể chỉ dựa vào phá giá VND để hỗ trợ xuất khẩu.
Cần:
1. Nâng năng suất để “chịu được” nội tệ lên giá thực theo hiệu ứng Balassa–Samuelson.
2. Giữ tỷ giá theo hướng ổn định có quản lý, tránh cả neo cứng lẫn thả nổi hoàn toàn.
3. Sử dụng tỷ giá như “tấm đệm” hấp thụ cú sốc, chứ không phải công cụ bơm tăng trưởng dài hạn.

Các nguyên tắc - thế lưỡng nan- ràng buộc ở tầm vĩ mô