Đỗ Anh Vũ là ai? công và tội của quyền thần nhà Lý?
Đỗ Anh Vũ là một nhân vật rất nổi tiếng nhưng cũng nhiều tranh cãi trong lịch sử triều Lý. Ông vừa là một đại thần quyền lực, vừa bị sử sách chê trách là gian thần.
🔹 Thân thế
-
Quê: làng Mão Điền, huyện Siêu Loại (nay thuộc Thuận Thành, Bắc Ninh).
-
Làm quan dưới triều vua Lý Anh Tông (1138–1175).
-
Xuất thân không cao quý, nhưng nhờ thông minh, khéo léo, lại được Hoàng thái hậu ưa chuộng mà nhanh chóng thăng tiến.
🔹 Công lao
-
Phò tá vua Lý Anh Tông lúc nhỏ
-
Khi vua mới 2 tuổi đã lên ngôi, triều đình rối loạn, Đỗ Anh Vũ cùng Thái hậu nắm quyền nhiếp chính.
-
Giúp ổn định ngai vàng trong giai đoạn đầu, củng cố quyền lực hoàng gia.
-
-
Chỉ huy quân sự, giữ yên biên cương
-
Có công tổ chức quân đội, trấn áp các cuộc nổi loạn trong nước.
-
Cùng triều đình xử lý quan hệ với Tống, Chiêm Thành, giữ được cương vực Đại Việt.
-
-
Cải cách chính sự
-
Dưới thời ông, nhà Lý vẫn có những bước phát triển nhất định: pháp luật được kiện toàn, nhiều công trình chùa tháp tiếp tục xây dựng.
-
🔹 Tội lỗi và tai tiếng
-
Chuyên quyền, lộng hành
-
Khi được Thái hậu sủng ái, Đỗ Anh Vũ thao túng triều đình, coi thường các đại thần khác.
-
Ông dùng phe cánh, loại bỏ những quan dám chống đối.
-
Các sử gia gọi ông là “quyền thần”.
-
-
Gian dâm, tham nhũng
-
Nhiều ghi chép chép rằng ông có quan hệ tư thông với Thái hậu Đỗ Thụy Châu, nên càng được nâng đỡ.
-
Bị chê trách là ham mê của cải, xây dựng nhiều dinh cơ xa hoa.
-
-
Giết hại trung thần
-
Khi các đại thần như Lý Mông, Tô Hiến Thành, Phạm Đình Khuông... tố cáo ông, Đỗ Anh Vũ tìm cách trả thù, nhiều người bị giết oan.
-
Điều này khiến uy tín của triều đình suy giảm, gây bất mãn trong dân và quan lại.
-
🔹 Đánh giá của sử sách
-
Công: Giữ được ngai vàng cho Lý Anh Tông khi còn nhỏ, có đóng góp trong quân sự và quản trị đất nước.
-
Tội: Lộng quyền, gian dâm, giết hại trung thần, làm suy đồi chính trị.
-
Đại Việt sử ký toàn thư chép:
“Anh Vũ chuyên quyền, giết hại trung lương, triều đình vì thế rối loạn, nhân dân oán thán.”
🔹 Kết cục
-
Đỗ Anh Vũ chết năm 1158.
-
Sau khi ông mất, triều đình phần nào yên ổn hơn, những người bị oan khuất mới được minh oan.
✅ Tóm lại:
-
Công lao: Giữ ngai vàng cho vua nhỏ tuổi, trấn áp loạn lạc, củng cố biên cương.
-
Tội lỗi: Quyền thần lộng hành, tham dâm, giết trung thần, làm triều chính rối loạn.
-
Vì vậy, hình ảnh Đỗ Anh Vũ trong lịch sử chủ yếu được nhớ đến như một gian thần triều Lý, trái ngược hoàn toàn với trung thần Tô Hiến Thành.
📊 Bảng so sánh trực diện: Đỗ Anh Vũ – Tô Hiến Thành
| Tiêu chí | Đỗ Anh Vũ – Gian thần | Tô Hiến Thành – Trung thần |
|---|---|---|
| Xuất thân | Quê Mão Điền (Bắc Ninh), dòng họ bình thường, nhờ khôn khéo và được Thái hậu Đỗ Thụy Châu sủng ái mà thăng tiến | Quê Hạ Mỗ (Hà Tây, nay Hà Nội), xuất thân quan lại, nổi tiếng học giỏi và có tài trị nước, dùng tài năng tự thân mà nổi bật |
| Thời kỳ hoạt động | Dưới triều vua Lý Anh Tông (1138–1175) | Dưới cuối đời Lý Anh Tông và đầu đời Lý Cao Tông (1175–1179) |
| Chức vụ chính | Thái úy, quyền thần nắm hết việc triều chính | Thái phó, phụ chính phò vua nhỏ tuổi (Lý Cao Tông) |
| Công lao | – Giữ ngai vàng cho Lý Anh Tông khi còn nhỏ – Dẹp loạn trong nước – Có công giữ yên biên cương |
– Dẹp loạn, ổn định triều chính – Chỉ huy đánh Chiêm Thành, bắt sống vua Chiêm (1152) – Giữ vững biên giới phía Bắc – Bảo vệ ngôi vua chính thống cho Lý Cao Tông |
| Hành xử với quyền lực | – Tham lam, chuyên quyền – Loại bỏ, giết hại trung thần – Lộng quyền nhờ quan hệ riêng với Thái hậu |
– Thanh liêm, không nhận hối lộ – Không vì tình riêng mà thay đổi di chiếu của vua – Công tâm, tiến cử Trần Trung Tá thay vì con mình |
| Quan hệ với Thái hậu | Bị sử sách chê trách tư thông với Thái hậu Đỗ Thụy Châu để củng cố quyền lực | Kiên quyết từ chối ý muốn lập con riêng của Thái hậu, chỉ theo di chiếu của vua Anh Tông |
| Hình ảnh trong sử sách | Gian thần, quyền lực lớn nhưng để lại tiếng xấu, bị nhân dân oán ghét | Trung thần mẫu mực, chính trực, được ca ngợi là “bậc hiền thần cuối cùng của nhà Lý” |
| Kết cục | Chết năm 1158, tiếng xấu để đời, sử thần phê phán nặng nề | Mất năm 1179, triều đình và nhân dân thương tiếc, được lưu danh chính sử |
🔹 Kết luận
-
Đỗ Anh Vũ là biểu tượng của quyền thần, gian thần: dựa vào quyền lực và tư tình để lộng hành, giết trung thần, làm triều chính suy đồi.
-
Tô Hiến Thành là biểu tượng của trung thần, chính trực: lấy di chiếu của vua làm trọng, công tâm tiến cử người hiền, bảo vệ chính thống.
-
Hai người giống như hai mặt đối lập: một bên làm suy yếu triều Lý, một bên là trụ cột cuối cùng giữ triều Lý không sụp sớm.
Các danh thần, quan lại bị Đỗ Anh Vũ giết hại hoặc hãm hại
Đỗ Anh Vũ (1113–1158) dưới thời vua Lý Anh Tông là một quyền thần, nắm thực quyền triều chính nhiều năm. Ông ta nổi tiếng là người chuyên quyền, tàn nhẫn, vì lợi ích cá nhân mà hãm hại nhiều trung thần, khiến triều chính nhà Lý suy yếu dần.
📌 Các danh thần, quan lại bị Đỗ Anh Vũ giết hại hoặc hãm hại được sử sách ghi lại:
1. Nguyễn Quốc
-
Chức vụ: Trung quan (quan thân cận trong triều).
-
Nguyên nhân: Do mâu thuẫn chính trị, không phục tùng quyền lực của Đỗ Anh Vũ.
-
Hậu quả: Bị giết hại, để lại tiếng oan.
2. Lê Bá Ngọc
-
Chức vụ: Thái phó, một vị đại thần có uy tín.
-
Nguyên nhân: Dám can gián, phản đối lối sống xa xỉ và việc chuyên quyền của Đỗ Anh Vũ.
-
Hậu quả: Bị giết trong oan uổng, khiến quần thần phẫn nộ.
3. Nguyễn Dương
-
Chức vụ: Đại thần trong triều.
-
Nguyên nhân: Lập trường cứng rắn, không chịu nhún nhường trước quyền lực của Đỗ Anh Vũ.
-
Hậu quả: Bị vu tội rồi xử tử.
4. Vũ Đái, Nguyễn Dương, Lê Bá Ngọc, Dương Tự Minh (các nhóm trung thần)
-
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, nhiều trung thần đồng lòng tố cáo Đỗ Anh Vũ trước triều đình vì tội "tham tàn, nhũng nhiễu, giết hại trung lương".
-
Nhưng do Anh Vũ nắm cả triều chính, họ đều bị đàn áp, người bị giết, người bị biếm truất, người bị đày đi xa.
5. Dương Tự Minh
-
Chức vụ: Thủ lĩnh phủ Phú Lương, hai lần được gả công chúa nhà Lý, có công giữ vững biên cương phía Bắc.
-
Nguyên nhân: Có uy tín lớn, được lòng quân dân, bị Đỗ Anh Vũ coi là mối đe dọa.
-
Hậu quả: Bị hãm hại, không còn được trọng dụng, chết trong uất ức.
⚖️ Tội lớn của Đỗ Anh Vũ
-
Giết hại nhiều trung thần, làm mất đi tầng lớp nhân tài của triều Lý.
-
Chuyên quyền, tham nhũng, gây bè phái trong triều.
-
Sử sách coi là gian thần, làm suy yếu triều Lý.
🌟 Ngược lại, khi Tô Hiến Thành lên nắm quyền nhiếp chính sau đó, ông đã dẹp bỏ bè phái, chỉnh đốn lại triều chính, chứng minh rõ rệt sự đối lập giữa một gian thần (Đỗ Anh Vũ) và một trung thần (Tô Hiến Thành).
Tại sao đỗ anh vũ không giết hại Tô hiến thành?
vì nhìn vào việc Đỗ Anh Vũ giết hại nhiều trung thần lớn, ta dễ đặt vấn đề: tại sao Tô Hiến Thành – một danh tướng, một trung thần – lại không bị hãm hại?
📖 Theo Đại Việt sử ký toàn thư và các sách dã sử, có thể lý giải qua một số nguyên nhân sau:
1. Thời điểm và chức vụ
-
Đỗ Anh Vũ nắm quyền cực thịnh vào thời vua Lý Anh Tông (ở ngôi 1138–1175).
-
Tô Hiến Thành chỉ thực sự nổi lên, được trọng dụng nhiều sau khi Anh Vũ chết (1158). Lúc Anh Vũ còn sống, Tô Hiến Thành chưa giữ vai trò quá nổi bật trong triều chính, chủ yếu làm tướng ngoài biên ải, nên ít va chạm trực diện.
👉 Vì vậy, Anh Vũ không coi Tô Hiến Thành là mối đe dọa cần loại bỏ ngay.
2. Vị trí đặc thù của Tô Hiến Thành
-
Ông là tướng giỏi, có công lớn trong việc dẹp loạn, giữ biên cương.
-
Ngay cả những gian thần như Đỗ Anh Vũ cũng cần dựa vào công thần võ tướng để giữ ổn định đất nước.
-
Nếu hại Tô Hiến Thành, triều đình dễ mất tướng trụ cột, quân dân oán hận, khó kiểm soát biên cương → sẽ gây phản tác dụng.
3. Tính cách và cách ứng xử của Tô Hiến Thành
-
Ông nổi tiếng là người cẩn trọng, liêm chính, biết giữ mình.
-
Không công khai chống đối Anh Vũ, cũng không kết bè đảng.
-
Trái với nhiều trung thần khác thường trực tiếp vạch tội gian thần, Tô Hiến Thành giữ thái độ “ẩn nhẫn”, lo việc quân sự nhiều hơn chính trị, nhờ đó tránh bị vạ lây.
4. Yếu tố vận mệnh – thời thế
-
Năm 1158, Đỗ Anh Vũ chết.
-
Sau đó, Tô Hiến Thành mới thật sự bước lên đỉnh cao quyền lực (làm Thái úy, rồi nhiếp chính khi Lý Cao Tông còn nhỏ).
👉 Có thể nói, Đỗ Anh Vũ chết trước khi kịp trừ khử Tô Hiến Thành, và cũng nhờ đó triều Lý mới có một giai đoạn phục hồi ngắn ngủi dưới bàn tay trung thần này.
✅ Tóm lại: Tô Hiến Thành không bị Đỗ Anh Vũ giết hại vì ông chưa phải đối thủ trực tiếp, giữ thái độ khiêm nhường, và vì cái chết sớm của Đỗ Anh Vũ đã “mở đường” cho sự nghiệp sau này của Tô Hiến Thành.
