Đường xích đạo khác gì kinh tuyến gốc? Vĩ tuyến bắc, vĩ tuyến nam? Kinh độ đông, kinh độ tây, Chí tuyến bắc, Chí tuyến nam?
Các điểm có toạ độ đặc biệt trên bản đồ? thế giới và Việt Nam
🌍 Câu hỏi của bạn rất hay và tổng hợp — đây chính là nền tảng để hiểu bản đồ và địa cầu một cách toàn diện.
Mình sẽ giải thích dễ hiểu nhất, kèm bảng so sánh nhé 👇
🧭 1. Đường Xích đạo là gì?
-
Là đường vĩ tuyến đặc biệt, có vĩ độ 0°.
-
Chia Trái Đất thành hai bán cầu bằng nhau:
-
Bán cầu Bắc,
-
Bán cầu Nam.
-
-
Là mặt phẳng vuông góc với trục quay của Trái Đất, đi qua tâm Trái Đất.
-
Dài nhất trong tất cả các vĩ tuyến.
🌐 2. Kinh tuyến gốc (0°) là gì?
-
Là kinh tuyến được chọn làm mốc gốc để tính kinh độ Đông – Tây.
-
Đi qua Đài thiên văn Hoàng gia Greenwich (Anh).
-
Là đường nửa vòng tròn nối Cực Bắc – Cực Nam.
🧮 3. Vĩ tuyến Bắc và Vĩ tuyến Nam
-
Là các đường song song với Xích đạo, thể hiện vĩ độ của điểm.
-
Dựa trên khoảng cách (góc) so với Xích đạo:
-
Từ 0° → 90° Bắc (lên Cực Bắc).
-
Từ 0° → 90° Nam (xuống Cực Nam).
-
📍 Ví dụ:
-
Hà Nội: khoảng 21° Bắc,
-
Sydney (Úc): khoảng 34° Nam.
🕰️ 4. Kinh độ Đông và Kinh độ Tây
-
Là góc lệch theo chiều ngang (Đông – Tây) so với kinh tuyến gốc (Greenwich).
-
Dùng để xác định vị trí theo hướng Đông – Tây:
-
0° → 180°E (kinh độ Đông).
-
0° → 180°W (kinh độ Tây).
-
📍 Ví dụ:
-
Hà Nội: 105° Đông,
-
New York: 74° Tây.
☀️ 5. Chí tuyến Bắc và Chí tuyến Nam
-
Là hai vĩ tuyến đặc biệt, nằm ở:
-
23°27’ Bắc → Chí tuyến Bắc (Tropic of Cancer).
-
23°27’ Nam → Chí tuyến Nam (Tropic of Capricorn).
-
-
Đây là giới hạn vị trí Mặt Trời có thể lên thiên đỉnh (ở giữa trưa) trong năm:
-
Vào Hạ chí (21/6) → Mặt Trời ở Chí tuyến Bắc.
-
Vào Đông chí (22/12) → Mặt Trời ở Chí tuyến Nam.
-
📊 6. Bảng so sánh tổng hợp:
| Tên gọi | Loại đường | Vị trí | Dựa theo | Chức năng | Ghi nhớ |
|---|---|---|---|---|---|
| Xích đạo | Vĩ tuyến | 0° | Tự nhiên (vuông góc trục Trái Đất) | Chia Trái Đất thành 2 bán cầu Bắc – Nam | Vĩ tuyến lớn nhất |
| Kinh tuyến gốc | Kinh tuyến | 0° | Quy ước (Greenwich, Anh) | Chia Trái Đất thành bán cầu Đông – Tây | Mốc tính kinh độ |
| Vĩ tuyến Bắc | Vĩ tuyến | 0°–90° Bắc | So với Xích đạo | Xác định vị trí ở bán cầu Bắc | Ví dụ: Hà Nội 21°B |
| Vĩ tuyến Nam | Vĩ tuyến | 0°–90° Nam | So với Xích đạo | Xác định vị trí ở bán cầu Nam | Ví dụ: Sydney 34°N |
| Kinh độ Đông | Kinh tuyến | 0°–180°E | So với Greenwich | Xác định vị trí phía Đông | Việt Nam nằm ở đây |
| Kinh độ Tây | Kinh tuyến | 0°–180°W | So với Greenwich | Xác định vị trí phía Tây | Mỹ nằm ở đây |
| Chí tuyến Bắc | Vĩ tuyến | 23°27’ Bắc | Vị trí Mặt Trời lên thiên đỉnh (Hạ chí) | Giới hạn vùng nhiệt đới | Tropic of Cancer |
| Chí tuyến Nam | Vĩ tuyến | 23°27’ Nam | Vị trí Mặt Trời lên thiên đỉnh (Đông chí) | Giới hạn vùng nhiệt đới | Tropic of Capricorn |
✅ Tóm lại:
Xích đạo và chí tuyến là các đường vĩ tuyến đặc biệt (theo hướng Đông – Tây).
Kinh tuyến gốc cùng các kinh độ Đông – Tây là theo hướng Bắc – Nam, dùng để chia Trái Đất theo chiều ngang.
Nhờ kinh tuyến + vĩ tuyến, ta xác định được vị trí chính xác của mọi điểm trên Trái Đất.
