Bùi Bằng Đoàn - Tiến sĩ cuối cùng của triều Nguyễn- Chủ tịch Quốc hội

Bùi Bằng Đoàn - Tiến sĩ cuối cùng của triều Nguyễn- Chủ tịch Quốc hội

Bùi Bằng Đoàn – một nhân vật lịch sử tiêu biểu, được đặt tên cho nhiều con đường, trường học trên cả nước:

🏛️ I. Tiểu sử Bùi Bằng Đoàn (1889 – 1955)

Sinh năm: 19/9/1889
Quê quán: xã Liên Bạt, huyện Ứng Hòa, tỉnh Hà Đông (nay thuộc Hà Nội).
Mất: năm 1955 tại Hà Nội.
Ông xuất thân trong một gia đình Nho học, sớm nổi tiếng thông minh, học giỏi, đỗ Đình nguyên Tiến sĩ năm 1919, là Tiến sĩ cuối cùng của triều Nguyễn.

⚖️ II. Quá trình làm quan và công lao

1. Thời kỳ nhà Nguyễn (1919–1945)

Sau khi đỗ Tiến sĩ, Bùi Bằng Đoàn được triều đình Huế bổ nhiệm làm quan, trải qua nhiều chức vụ quan trọng:
- Tri huyện, Tri phủ, Án sát, rồi Tổng đốc Nam Định,
- Cuối cùng là Thượng thư Bộ Hình (Bộ trưởng Bộ Tư pháp) triều Bảo Đại.
Công lao thời kỳ này:
- Ông nổi tiếng liêm khiết, chính trực, thương dân, xử án công bằng, chống lại nạn tham nhũng và bảo vệ quyền lợi dân nghèo.
- Khi làm Tổng đốc Nam Định, ông từng đình chỉ việc sưu thuế nặng nề của Pháp – Nam triều, khiến dân chúng cảm kích gọi ông là “quan thanh liêm của dân”.
- Ông cũng bảo vệ nhiều người yêu nước khỏi bị kết án oan trong thời Pháp thuộc.
Vì không chịu hợp tác với Nhật và Pháp trong giai đoạn 1945, ông xin từ quan, về sống ẩn dật tại quê nhà.

2. Thời kỳ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (sau 1945)

Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất trọng dụng những trí thức, nhân sĩ yêu nước, trong đó có Bùi Bằng Đoàn.

Tháng 11/1945, ông được Hồ Chí Minh mời ra làm việc và được bầu làm Trưởng ban Thanh tra đặc biệt của Chính phủ – cơ quan tiền thân của Thanh tra Nhà nước sau này.
→ Đây là công lao lớn trong việc đặt nền móng cho hệ thống thanh tra, giám sát hành chính của Việt Nam.
Sau đó, ông được cử làm Đại biểu Quốc hội khóa I (năm 1946).
Tháng 11/1946, ông được bầu làm Trưởng ban Thường trực Quốc hội – tương đương Chủ tịch Quốc hội ngày nay.
→ Ông là người đứng đầu cơ quan lập pháp đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Dù tuổi cao và bệnh nặng, ông vẫn thường xuyên viết thư trao đổi, góp ý với Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ, thể hiện tinh thần yêu nước, đoàn kết dân tộc.

❤️ III. Phẩm chất và câu chuyện về Bùi Bằng Đoàn

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng viết bài thơ tiễn ông về chữa bệnh, thể hiện sự kính trọng đặc biệt:

"Ái quốc tâm trường vô cựu hận,
Thanh liêm thân hậu hữu dư phong."
(Lòng yêu nước bền lâu không thù cũ,
Thân thanh liêm, tiếng tốt mãi còn thơm.)
Khi ông qua đời (1955), Hồ Chí Minh gửi vòng hoa và viết lời điếu:

“Toàn dân thương tiếc Cụ Bùi Bằng Đoàn – người đại biểu mẫu mực của nhân dân Việt Nam.”
Ông để lại tấm gương sáng về đạo đức, công minh, liêm chính, và tinh thần hòa hợp dân tộc.

🌹 IV. Công lao và lý do được đặt tên đường, trường

✅ Công lao nổi bật:

Là Tiến sĩ cuối cùng của triều Nguyễn, tiêu biểu cho trí thức Nho học cuối thời phong kiến.
Là người đặt nền móng cho ngành Thanh tra Nhà nước Việt Nam.
Là người lãnh đạo Quốc hội đầu tiên, góp phần định hình cơ cấu lập pháp quốc gia.
Biểu tượng của sự đoàn kết giữa trí thức phong kiến và cách mạng Hồ Chí Minh.
Tấm gương chính trực, nhân nghĩa, yêu nước, được cả triều đình lẫn nhân dân kính trọng.

🏫 Vì sao được đặt tên đường và trường học:

Tên “Bùi Bằng Đoàn” được đặt cho nhiều con đường lớn và trường học tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Nam Định…
Việc đặt tên nhằm vinh danh một trí thức liêm chính, yêu nước, có đóng góp lớn trong việc xây dựng thể chế pháp quyền và Quốc hội Việt Nam hiện đại.

Mối quan hệ giữa Cụ Bùi Bằng Đoàn và Chủ tịch Hồ Chí Minh

Mối quan hệ giữa Cụ Bùi Bằng Đoàn và Chủ tịch Hồ Chí Minh là một trong những câu chuyện cảm động, thể hiện tinh thần đại đoàn kết dân tộc – tôn trọng trí thức – trọng người hiền tài của Bác Hồ, đồng thời cũng phản ánh tấm lòng yêu nước chân thành của một vị quan Nho học cuối cùng – Cụ Bùi Bằng Đoàn.
Dưới đây là toàn cảnh câu chuyện được kể lại từ nhiều nguồn lịch sử chính thống (Tư liệu Quốc hội Việt Nam, TTXVN, Báo Nhân Dân, và Hồi ký gia đình Bùi Bằng Đoàn):

🌿 I. Bối cảnh lịch sử

Năm 1945, sau Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời trong muôn vàn khó khăn:
– chính quyền còn non trẻ,
– nạn đói, giặc dốt, thù trong giặc ngoài rình rập.

Chủ tịch Hồ Chí Minh hiểu rằng muốn giữ được độc lập, phải đoàn kết toàn dân, trong đó có giới trí thức, quan lại cũ, những người có uy tín trong nhân dân.

Một trong những người Bác đặc biệt để ý tới là Cụ Bùi Bằng Đoàn, người nổi tiếng là “vị quan thanh liêm, xử án công bằng, thương dân như con”.

🕊️ II. Bác Hồ mời Cụ Bùi Bằng Đoàn ra giúp nước

Khi đó, Cụ Bùi Bằng Đoàn đã về hưu, ở ẩn tại quê nhà Liên Bạt (Ứng Hòa, Hà Đông).
Bác Hồ đã gửi thư tay mời cụ ra Hà Nội giúp Chính phủ.

Trong thư, Bác viết bằng giọng chân tình, giản dị:

“Cụ là người có đức, có tài, lại được dân mến.
Nay nước nhà độc lập, dân tộc cần người như Cụ.
Tôi thay mặt Chính phủ lâm thời, kính mời Cụ ra giúp nước,
gánh vác việc thanh tra cho trong sạch chính quyền.”

Cụ Bùi Bằng Đoàn nhận thư, xúc động rơi nước mắt, nói với con cháu:

“Cụ Hồ là người có lòng vì dân, ta không thể từ chối được.”

Thế là cụ khăn gói ra Hà Nội, nhận lời làm Trưởng ban Thanh tra đặc biệt của Chính phủ – tiền thân của ngành Thanh tra Nhà nước ngày nay.

⚖️ III. Cụ Bùi Bằng Đoàn – người “gác cổng lương tâm” của Chính phủ

Trên cương vị Trưởng ban Thanh tra đặc biệt, cụ đã kiểm tra, phát hiện và ngăn chặn nhiều vụ việc sai phạm, bảo vệ quyền lợi của dân.
Bác Hồ rất kính trọng cụ, thường xuyên hỏi han và mời cụ trao đổi việc nước.

Bác từng nói với các cán bộ trẻ:

“Cụ Bùi là người chính trực, học rộng, hiểu đời. Các chú phải học cụ cái tâm trong sáng, vì dân mà làm việc.”

📜 IV. Tình cảm giữa Bác Hồ và Cụ Bùi Bằng Đoàn

Tình cảm giữa hai người – một nhà cách mạng xuất thân bình dân và một vị quan Nho học quý tộc – là mối tri âm chính trị và đạo đức hiếm có trong lịch sử Việt Nam.

💌 1. Khi Cụ Bùi ốm nặng

Năm 1949, cụ Bùi bị bệnh nặng.
Bác Hồ viết thư riêng gửi cụ, thăm hỏi rất chân tình:

“Tôi được tin Cụ đau, lòng rất ái ngại.
Mong Cụ giữ gìn sức khỏe để tiếp tục giúp nước, giúp dân.
Tôi gửi lời thăm Cụ cùng toàn thể gia đình.”

💐 2. Bài thơ Bác Hồ tặng Cụ Bùi Bằng Đoàn

Khi cụ về quê dưỡng bệnh, Bác Hồ làm bài thơ tiễn:

Ái quốc tâm trường vô cựu hận,
Thanh liêm thân hậu hữu dư phong.

Tạm dịch:

Lòng yêu nước bền lâu không thù cũ,
Thân thanh liêm, tiếng tốt mãi còn thơm.

Bài thơ là lời tôn vinh cao quý – Bác xem cụ như tấm gương đạo đức mẫu mực,
không màng danh lợi, chỉ lo việc dân, việc nước.

🕯️ V. Khi Cụ Bùi qua đời (1955)

Khi cụ mất tại Hà Nội, Bác Hồ đích thân gửi vòng hoa, lời điếu và bức điện chia buồn sâu sắc:

“Toàn dân thương tiếc Cụ Bùi Bằng Đoàn – người đại biểu mẫu mực của nhân dân Việt Nam.”
Quốc hội làm lễ truy điệu trọng thể,
Bác Hồ chỉ đạo lưu giữ toàn bộ thư từ, bài viết của cụ trong văn khố Nhà nước.

Từ đó, tên Bùi Bằng Đoàn được đặt cho nhiều đường phố, trường học khắp nước để tưởng nhớ người hiền đức.

🌸 VI. Ý nghĩa của câu chuyện

Câu chuyện giữa Bác Hồ và Cụ Bùi Bằng Đoàn là biểu tượng của tinh thần hòa hợp dân tộc:

Người cách mạng không phân biệt quá khứ, miễn ai có lòng với nước đều được trọng dụng.
Người trí thức, dù từng làm quan cho triều cũ, vẫn sẵn sàng góp sức vì tương lai dân tộc.

Hai người gặp nhau trong chữ “TÂM” – cùng vì dân, vì nước, vì đạo nghĩa.

💎 Kết luận ngắn cho học sinh

Cụ Bùi Bằng Đoàn – “Tiến sĩ cuối cùng triều Nguyễn”,
Bác Hồ – “Người mở đầu kỷ nguyên độc lập mới”.

Họ gặp nhau giữa hai thời đại,
để lại cho dân tộc một bài học về nhân cách, lòng yêu nước và sự tôn trọng lẫn nhau giữa các thế hệ trí thức.