Tóm tắt lý thuyết về este và lipid (chương trình Hóa học 12 – Kết nối tri thức và các chương trình phổ thông khác):
🧪 I. ESTE
1. Định nghĩa:
-
Este là hợp chất hữu cơ có công thức tổng quát:
R–COO–R′ (với R và R′ là gốc hiđrocacbon, có thể giống hoặc khác nhau).
2. Cấu tạo:
-
Nhóm chức: –COO– (nhóm este).
-
Không có nhóm –OH nên este không có tính axit như axit cacboxylic.
3. Danh pháp:
-
Tên: Tên gốc R′ (rượu) + tên gốc axit (R–COO) (thay đuôi -ic bằng -at).
-
Ví dụ: CH3COOC2H5 → Etyl axetat (gốc rượu etyl + axit axetic).
-
4. Tính chất vật lý:
-
Thường là chất lỏng, nhẹ hơn nước, không tan nhiều trong nước.
-
Mùi thơm dễ chịu (mùi hoa quả).
5. Tính chất hóa học:
-
Phản ứng thủy phân trong môi trường axit:
R–COO–R′ + H₂O ⇌ R–COOH + R′–OH (thuận nghịch) -
Phản ứng thủy phân trong môi trường kiềm (xà phòng hóa):
R–COO–R′ + NaOH → R–COONa + R′–OH (không thuận nghịch) -
Phản ứng cháy:
CxHyOz + O₂ → CO₂ + H₂O
6. Điều chế este:
-
Phản ứng giữa axit cacboxylic và ancol (xúc tác H₂SO₄ đặc, đun nóng):
R–COOH + R′–OH ⇌ R–COO–R′ + H₂O
7. Ứng dụng:
-
Làm hương liệu thực phẩm, mỹ phẩm, chất tạo mùi trong công nghiệp.
🧬 II. LIPID
1. Định nghĩa:
-
Lipid là các hợp chất hữu cơ không tan trong nước nhưng tan trong dung môi hữu cơ như ete, cloroform,...
-
Gồm: chất béo, sáp, sterol, phospholipid,…
2. Chất béo (Triglycerid):
-
Là este của glycerol (C₃H₅(OH)₃) với axit béo (axit cacboxylic mạch dài).
-
Công thức:
C₃H₅(OOCR)₃ (trong đó R là gốc axit béo).
3. Phân loại:
-
Chất béo no: từ axit béo no → rắn ở nhiệt độ thường (mỡ động vật).
-
Chất béo không no: từ axit béo không no (có nối đôi) → lỏng (dầu thực vật).
4. Tính chất hóa học:
-
Phản ứng thủy phân: (trong axit hoặc kiềm – phản ứng xà phòng hóa)
-
Trong môi trường kiềm: C₃H₅(OOCR)₃ + 3NaOH → C₃H₅(OH)₃ + 3RCOONa
-
-
Phản ứng cộng H₂ (hydro hóa chất béo không no):
-
Dùng trong công nghiệp để chuyển dầu → mỡ.
-
5. Vai trò sinh học:
-
Là nguồn năng lượng, dự trữ năng lượng.
-
Cấu tạo màng tế bào (phospholipid).
-
Dẫn xuất tham gia cấu tạo hormone, vitamin,…
6. Ứng dụng:
-
Làm thực phẩm, mỹ phẩm, xà phòng, nhiên liệu sinh học,…
