🕰 1. So sánh về thời gian ra đời
| Tiêu chí | Triết học phương Đông | Triết học phương Tây |
|---|---|---|
| Thời gian khởi nguồn | Khoảng từ năm 800–500 TCN (Thời kỳ Trục) | Khoảng từ 600–400 TCN (Hy Lạp cổ đại) |
| Những nhân vật lớn đầu tiên | - Khổng Tử (551–479 TCN) – Nho giáo - Lão Tử (~600 TCN?) – Đạo giáo - Thích Ca Mâu Ni (563–483 TCN) – Phật giáo |
- Thales (624–546 TCN) - Pythagoras (570–495 TCN) - Socrates (470–399 TCN) - Plato, Aristotle |
| Bối cảnh | Xã hội phân hóa mạnh, chiến tranh, khủng hoảng trật tự xã hội | Các thành bang Hy Lạp tự do, thương mại phát triển, tìm kiếm hiểu biết khoa học |
⮕ Nhìn chung: Cả hai đều khởi phát gần như cùng thời gian (~600–500 TCN), trong bối cảnh biến động xã hội mạnh.
🧠 2. So sánh về triết lý và tư tưởng
| Tiêu chí | Triết học phương Đông | Triết học phương Tây |
|---|---|---|
| Trọng tâm suy nghĩ | Con người và mối quan hệ với tự nhiên, xã hội và đạo đức sống | Hiểu biết bản chất thế giới, chân lý khách quan, lý trí và khoa học |
| Cách tiếp cận | Trực giác, trải nghiệm nội tâm, tu dưỡng tâm linh | Lý luận, phân tích logic, tranh biện, suy luận khoa học |
| Mục tiêu | Điều chỉnh bản thân, hòa hợp với xã hội và vũ trụ, đạt an nhiên, giải thoát | Tìm kiếm chân lý khách quan, kiểm chứng qua lý trí và thực nghiệm |
| Thái độ với thiên nhiên | Thuận theo tự nhiên ("Thiên nhân hợp nhất") | Khám phá, chinh phục thiên nhiên ("Con người là chủ nhân vũ trụ") |
| Quan niệm về con người | Con người là một phần nhỏ của vũ trụ, cần hòa hợp | Con người là trung tâm, là chủ thể nhận thức và cải biến thế giới |
| Cách tu hành – sống tốt | Tu dưỡng đạo đức, thuận Đạo, từ bi, vô vi (không cưỡng cầu) | Sống theo lý trí, tìm sự thật, thực hành đạo đức lý luận (ethics) |
| Triết học nổi bật | Nho giáo, Đạo giáo, Phật giáo, Ấn Độ giáo | Triết học Hy Lạp (Plato, Aristotle), Khoa học tự nhiên, Công giáo kinh viện, triết học Hiện đại |
| Ví dụ tiêu biểu | - "Tu thân – Tề gia – Trị quốc – Bình thiên hạ" (Nho) - "Vô vi nhi vô bất vi" (Đạo) - "Đời là bể khổ, cần giác ngộ" (Phật) |
- "Ta tư duy nên ta tồn tại" (Descartes) - "Hạnh phúc là theo đuổi tri thức" (Socrates) - "Muốn hiểu thế giới, phải hiểu nguyên nhân" (Aristotle) |
🎯 3. Tóm lại:
| Triết học phương Đông | Thiên về tâm linh – đạo đức – tu dưỡng nội tâm. |
| Triết học phương Tây | Thiên về lý trí – logic – phân tích thế giới bên ngoài. |
🌏 📜 Một hình ảnh khái quát:
| Phương Đông -Phương Tây | ||
|---|---|---|
| Giống | Đều sinh ra khi xã hội biến động mạnh, đều tìm cách lý giải thế giới và hướng dẫn đời sống con người. | |
| Khác | - Phương Đông: Hòa mình với vũ trụ, điều chỉnh bản thân để sống an nhiên. - Phương Tây: Phân tích thế giới, tìm hiểu nguyên lý để thay đổi cuộc sống. |
🧠 Một câu nói cô đọng:
"Triết học phương Đông dạy con người hòa mình với tự nhiên để tìm an lạc.
Triết học phương Tây dạy con người hiểu và làm chủ tự nhiên để tìm sự thật."
