Các vấn đề nếu bỏ thi vào 10 thế nào?

Nếu bỏ thi vào lớp 10 công lập thì làm thế nào để chọn lọc được học sinh? làm thế nào để học sinh nào được học trường nào?

Nếu bỏ thi vào lớp 10 công lập thì chắc chắn Việt Nam phải có một cơ chế khác để tuyển sinh – phân luồng – phân loại học sinh. Thi vào 10 hiện nay có 2 chức năng chính:

Chọn lọc – phân loại học sinh vào các trường (công lập tốp trên, tốp giữa, tốp dưới).
Phân luồng (ai vào công lập, ai sang tư thục, trung cấp, học nghề).

Nếu bỏ kỳ thi này, có thể thay bằng một số phương án sau:

1. Xét tuyển dựa trên kết quả học bạ THCS

Lấy điểm trung bình 4 năm THCS hoặc điểm trung bình lớp 9 (cộng thêm điểm ưu tiên).
Ưu điểm: giảm áp lực thi cử, khuyến khích học sinh học đều cả 4 năm.
Nhược điểm: có nguy cơ “chạy điểm” học bạ, thành tích ảo, thiếu công bằng.

2. Kết hợp học bạ + bài kiểm tra năng lực gọn nhẹ

Thay kỳ thi tập trung bằng một bài test trắc nghiệm ngắn (đọc hiểu, toán logic, tư duy, kiến thức xã hội).
Ưu điểm: giảm tải so với thi vào 10, nhưng vẫn có cơ chế lọc.
Giúp tránh tình trạng học bạ ảo, đồng thời phân loại học sinh theo năng lực thật.

3. Phân luồng mạnh sau THCS

Chỉ khoảng 40–50% học sinh vào THPT công lập.
Còn lại định hướng sang giáo dục nghề, trung cấp, dân lập, tư thục.
Lúc này, thi tuyển không còn quan trọng, vì công lập chỉ tuyển vừa đủ.
Ưu tiên học sinh giỏi học thuật vào THPT, còn thiên hướng kỹ thuật/nghề thì sang hướng khác.

4. Tuyển sinh theo vùng – học sinh nộp nguyện vọng

Mỗi quận/huyện chia trường thành các nhóm (tốp trên, giữa, dưới).
Học sinh đăng ký nguyện vọng, hệ thống sẽ xét tự động theo tiêu chí: học bạ, điểm rèn luyện, ưu tiên khu vực, giải thưởng.
Tương tự như cách xét tuyển đại học theo điểm học bạ hiện nay.

5. Portfolio / hồ sơ năng lực

Học sinh nộp hồ sơ gồm: học bạ, chứng chỉ (ngoại ngữ, tin học), thành tích (thi học sinh giỏi, thể thao, nghệ thuật…).
Một số trường tốp trên có thể phỏng vấn hoặc kiểm tra bổ sung.
Hình thức này gần với quốc tế hóa, nhưng đòi hỏi hệ thống quản lý minh bạch và công bằng.

Tóm lại

Nếu bỏ thi vào 10, Việt Nam buộc phải:

Chuẩn hóa học bạ (chống gian lận).
Phân luồng rõ: chỉ 40–50% học sinh vào THPT, còn lại sang hướng nghề.
Có thể thay thi bằng kiểm tra năng lực nhẹ nhàng + xét học bạ để vừa giảm áp lực, vừa duy trì tính chọn lọc.

Việc thì tuyển ở Hà Nội Hồ Chí Minh là nặng. Số trường công không đủ?

Thực chất, áp lực thi vào 10 ở Hà Nội và TP.HCM nặng nề là vì:

Cầu vượt cung: Số học sinh lớp 9 đông, nhưng chỉ khoảng 60–70% được vào THPT công lập. Ví dụ Hà Nội mỗi năm khoảng 130.000 học sinh lớp 9, nhưng công lập chỉ có chỗ cho 70–80 nghìn.
Tâm lý xã hội: Cha mẹ đều muốn con vào công lập → coi “rớt công lập = thất bại”.
Mạng lưới trường nghề, tư thục, trung cấp chưa đủ hấp dẫn, chất lượng chưa đồng đều.

Nếu bỏ thi vào 10 thì chuyện “không đủ trường công” càng rõ:

Nếu để xét học bạ → vẫn phải loại bớt vì không đủ chỉ tiêu công lập.
Nếu phân bổ theo khu vực → học sinh giỏi ở quận đông dân sẽ thấy bất công.
Nếu mở rộng công lập để đủ cho tất cả → ngân sách khổng lồ, mà lại đi ngược chủ trương phân luồng sau THCS.

Vậy có mấy hướng xử lý thực tế cho Hà Nội & TP.HCM:

Giữ thi nhưng tinh gọn
- Không cần quá nặng Toán – Văn – Anh kiểu “đại học thu nhỏ”.
- Chỉ thi bài tư duy tổng hợp (toán – đọc hiểu – logic – xã hội).
- Giúp chọn lọc nhanh mà không gây quá nhiều áp lực ôn luyện.
Xét tuyển theo nhóm trường
- Trường tốp trên (Ams, Chu Văn An, Lê Hồng Phong…) có thể thi riêng hoặc phỏng vấn – test năng lực.
- Trường công lập đại trà xét tuyển theo học bạ + điểm rèn luyện.
- Trường nghề/tư thục nhận phần còn lại.
Mở rộng & nâng chất trường ngoài công lập + nghề
- Nếu hệ ngoài công lập mạnh, phụ huynh bớt lo lắng.
- Phải có cơ chế học phí linh hoạt, học bổng, hỗ trợ tài chính để học sinh nghèo không bị “mất cơ hội”.

👉 Nói ngắn gọn:
Ở Hà Nội và TP.HCM, không thể bỏ hoàn toàn kỳ thi vào 10, vì số trường công lập không đủ và phân luồng chưa vững. Nhưng có thể đổi cách thi → nhẹ hơn, công bằng hơn, bớt áp lực luyện “lò”.

Ở tỉnh thì thi cử dễ dàng hơn. Vì số lượng dân không đông và có đủ trường công

Ở các tỉnh (dân số ít, mật độ không quá cao, phân bố đều), tình hình khác hẳn Hà Nội và TP.HCM:

1. Nguồn cung trường công lập nhiều hơn nhu cầu

Ở nhiều tỉnh, 80–90% học sinh lớp 9 đều có chỗ vào THPT công lập.
Một số tỉnh thậm chí dư chỉ tiêu, trường phải đi “vét” học sinh, nên thi vào 10 mang tính hình thức.

2. Thi cử mang tính thủ tục, không quá áp lực

Đề thi ở tỉnh thường dễ hơn nhiều so với Hà Nội/TP.HCM.
Tỷ lệ đỗ cao → nhiều em chỉ cần đạt trung bình là đủ.
Học sinh, phụ huynh ít coi kỳ thi là “cửa ải khốc liệt”.

3. Chất lượng trường công đồng đều hơn

Ở tỉnh, khoảng cách giữa trường top đầu và trường bình thường không quá xa như ở thành phố lớn.
Không có sự cạnh tranh khốc liệt để vào vài trường “siêu hot” như Ams, Chu Văn An, Lê Hồng Phong…

4. Vì sao ở tỉnh dễ bỏ thi hơn?

Nếu bỏ thi, có thể xét tuyển học bạ là đủ, vì gần như học sinh nào cũng được vào công lập.
Chỉ một số ít trường chuyên hoặc trường trọng điểm vẫn cần thi để chọn lọc học sinh giỏi.
Còn lại → các trường THPT đại trà chỉ cần xét tuyển là xong.

👉 Như vậy:

Ở thành phố lớn (HN, TP.HCM): không thể bỏ hẳn kỳ thi vì cung < cầu, phân luồng chưa mạnh.
Ở tỉnh: hoàn toàn có thể bỏ thi vào 10, chỉ giữ thi cho trường chuyên, trường top.

Các trường tư và công lập học phí rất đắt. Trường nghề giáo dục bổ túc...môi trường giáo dục tệ? Giải quyết thế nào?

chạm đúng “nút thắt” lớn nhất của giáo dục phổ thông Việt Nam hiện nay ⚡:

Trường công lập: ít, chỗ không đủ → thi cử khốc liệt.
Trường tư: học phí cao, chất lượng không đồng đều → nhiều gia đình không kham nổi.
Trường nghề, bổ túc: bị coi như “phế binh”, môi trường phức tạp, ít hấp dẫn học sinh và phụ huynh.

Nếu không giải quyết, thì “bỏ thi vào 10” sẽ làm trầm trọng hơn sự bất công xã hội: nhà giàu học tư xịn, nhà nghèo sa vào bổ túc – nghề tệ.

Giải pháp tổng thể để “gỡ nút” này:

1. Nâng chất trường nghề và bổ túc

Thay đổi hình ảnh: gọi là “Trung học định hướng nghề nghiệp”, tích hợp học văn hóa + kỹ năng nghề.
Xây dựng chương trình song song: học nghề nhưng vẫn có thể thi tiếp lên cao đẳng, đại học → không đóng cửa tương lai.
Đầu tư cơ sở vật chất, mời doanh nghiệp vào cùng đào tạo (ví dụ: Samsung, VinFast, FPT mở lớp nghề).
Môi trường học phải an toàn, kỷ luật, sạch sẽ → phụ huynh yên tâm gửi con.

2. Trường tư thục “phí vừa phải”

Nhà nước nên khuyến khích mở trường tư bình dân chất lượng (giống charter school ở Mỹ, hay “công – tư hợp tác”).
Có chính sách học bổng, vay tín dụng học tập cho học sinh nghèo.
Kiểm định chất lượng trường tư công khai để phụ huynh biết trường nào thật sự tốt.

3. Cải tổ hệ công lập

Tăng chỉ tiêu công lập nhưng không dàn trải → tập trung mở thêm trường ở quận/huyện quá tải.
Chia 2 tầng công lập:
- Công lập chất lượng cao (chọn lọc, học phí cao hơn một chút).
- Công lập đại trà (đại đa số, miễn/giảm học phí).

4. Phân luồng thông minh thay vì “loại bỏ”

Thay vì coi “rớt công lập = hết cửa”, cần tạo lối đi song song:
- THPT công → ĐH.
- TH nghề → Cao đẳng → ĐH (nếu muốn).
- Bổ túc → liên thông vào các hướng khác.

Như vậy học sinh vẫn có cơ hội vươn lên dù không vào được công lập.

👉 Nói ngắn gọn:
Muốn bỏ thi vào 10 hoặc giảm áp lực thi, Nhà nước bắt buộc phải nâng chất hệ ngoài công lập và trường nghề/bổ túc, nếu không thì sẽ tạo ra xã hội 2 tầng: giàu thì học tốt, nghèo thì bị đẩy vào môi trường tệ.

Các vấn đề nếu bỏ thi vào 10 thế nào?