Có điều gì tồn tại dưới lớp băng tuyết giữa 2 cực? trữ lượng khoáng sản trị giá bao nhiêu? nước nào có chủ quyền với 2 cực?

Có điều gì tồn tại dưới lớp băng tuyết giữa 2 cực? trữ lượng khoáng sản trị giá bao nhiêu? nước nào có chủ quyền với 2 cực?

Đó là những câu hỏi rất hay — thực tế, thông tin hiện có phần nhiều là ước lượng, thách thức khoa học + luật pháp rất lớn. Mình tóm lại cho em theo ba phần:

1. Có gì tồn tại dưới lớp băng tuyết giữa hai cực?

Dưới lớp băng dày của Bắc Cực và Nam Cực, các nhà khoa học đã xác định và giả định tồn tại:

• Đá mẹ, đá nền, cấu tạo kiến tạo: lớp đá cấu tạo nền của lục địa nằm sâu bên dưới băng.

• Khoáng sản và kim loại: người ta tin rằng có các loại kim loại như đồng (Cu), niken (Ni), vàng (Au), bạch kim, molypden (Mo), chì (Pb), kẽm (Zn), uranium, crom, v.v. 

• Than, địa nhiệt, dầu khí: một số mỏ than và dầu khí tiềm năng được đặt giả thuyết trong tầng đá trầm tích hoặc ngoài khơi dưới lớp băng biển.

• Điểm nóng địa nhiệt: nơi có năng lượng từ sự nóng lên của lõi Trái Đất, nước nóng, v.v. 

• Hồ nước ngầm dưới băng (subglacial lakes): đặc biệt ở Nam Cực, có hàng trăm hồ kín nước nằm giữa đáy lớp băng và đá nền. Những hồ này tồn tại trong điều kiện áp lực cao và không tiếp xúc trực tiếp với bề mặt. (Không phải “khoáng sản”, nhưng là cấu trúc hữu ích trong nghiên cứu vi sinh, địa chất, khí hậu)

• Vi sinh vật, khí bị kẹt: có khả năng có vi sinh vật sống trong môi trường cách ly lâu dài, và có thể khí như methane bị giữ lại trong các khe, lớp ngậm khí trong băng, hoặc trong cấu trúc đất đá.

Lưu ý quan trọng: hiện tại chưa có khai thác quy mô thương mại nào — rất nhiều tiềm năng vẫn là giả thiết hoặc phát hiện nhỏ lẻ. 

2. Trữ lượng khoáng sản — trị giá bao nhiêu?

Đây là phần khó xác định, vì:

• Việc khảo sát địa chất dưới băng rất khó, chi phí cao.

• Nhiều vùng chỉ mới là giả thiết địa chất, chưa xác minh bằng khoan sâu để biết trữ lượng khả năng khai thác.

• Luật quốc tế (đặc biệt với Nam Cực) hiện cấm khai thác mỏ thương mại (xem phần bên dưới).

Một vài con số ước tính:

• Trong vùng Bắc Cực / vùng bắc: theo đánh giá của U.S. Energy Information Administration (EIA), vùng Bắc Cực có khoảng 13 % trữ lượng dầu không phát hiện toàn cầu (~ 90 tỷ thùng dầu tiềm năng) và 30 % trữ lượng khí tự nhiên không phát hiện.

• Ở vùng Nga thuộc Bắc Cực, một bài báo cho biết giá trị khoáng sản tiềm năng có thể lên đến 1,5 – 2 nghìn tỷ USD 

• Với Nam Cực: không có ước tính chắc chắn, vì chưa khảo sát toàn diện. Các dự án khảo cứu cho rằng có tiềm năng lớn ở khu vực vùng ven (cận bờ) và trong các khối đá nền (ví dụ Dufek Massif)

• Một số bài truyền thông giật tít nói “~ 50 nghìn tỷ USD dưới Nam Cực” là phỏng đoán mạnh và thiếu bằng chứng khoa học cụ thể.

Kết luận: chúng ta chưa có con số tin cậy nào cho giá trị thực tế khả năng khai thác. Có rất nhiều tiềm năng, nhưng chi phí, độ sâu, băng dày, môi trường cực kỳ khắc nghiệt làm giá thành khai thác có thể vượt trội so với lợi ích.

3. Nước nào có “chủ quyền” với hai cực?

“Chủ quyền” ở hai cực — Bắc Cực và Nam Cực — là khái niệm rất khác nhau về mặt luật pháp quốc tế:

Bắc Cực

• Bắc Cực là khu vực biển và lục địa ở vĩ độ cao phía Bắc — không có quốc gia nào hoàn toàn sở hữu vùng trung tâm Bắc Cực (cực Bắc). 

• Các quốc gia ven Bắc Băng Dương (Arctic) — gồm Canada, Đan Mạch (qua Greenland), Hoa Kỳ, Nga, Na Uy, Iceland, Thụy Điển, Phần Lan — có quyền vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), và có thể mở rộng lục địa đáy (continental shelf) theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS)

• Vùng giữa — đặc biệt là đáy biển sâu, rìa lục địa mở rộng — có thể là khu tranh chấp giữa các quốc gia muốn mở rộng vùng thềm lục địa để khai thác tài nguyên. Ví dụ Lomonosov Ridge là vùng tranh chấp giữa Nga, Canada, Đan Mạch vì nó có thể là phần mở rộng địa chất của một lục địa nào đó.

• Nhưng nhìn chung: không có quốc gia nào “chủ quyền trọn vẹn” vùng Bắc Cực trung tâm.

Nam Cực

• Nam Cực (vùng phía nam, dưới 60° vĩ Nam) chịu điều chỉnh chính bởi Hiệp ước Nam Cực (Antarctic Treaty System). 

• Trước khi có Hiệp ước, có 7 quốc gia đã đưa ra yêu sách lãnh thổ ở Nam Cực: Anh, Úc, Chile, Argentina, Pháp, Na Uy, New Zealand (với 8 yêu sách, vì một số nước có nhiều phần) 

• Nhưng Hiệp ước Nam Cực (ký năm 1959, có hiệu lực 1961) đặt ra nguyên tắc đình chỉ các tranh chấp chủ quyền: không quốc gia nào có thể thực thi hành vi mới nhằm mở rộng chủ quyền, và các yêu sách hiện thời không được công nhận hay bác bỏ — nói cách khác là “đông lạnh” tình trạng chủ quyền. 

• Do đó, mặc dù có các yêu sách trước đó, Nam Cực thực tế được xem là lãnh thổ chung để cho nghiên cứu khoa học, không để sử dụng quân sự hoặc khai thác tài nguyên (hiện nay khai thác mỏ bị cấm trong Hiệp ước phụ về Bảo vệ môi trường)