Dưới đây là danh sách các danh sĩ tiêu biểu của phong trào kháng Pháp thế kỷ XIX – những người vừa là trí thức, nhà nho, vừa là người tổ chức khởi nghĩa hoặc lãnh đạo tư tưởng yêu nước. Họ thuộc nhiều vùng miền, đại diện cho lớp sĩ phu yêu nước chống thực dân đầu tiên trong lịch sử cận đại Việt Nam:
📜 I. Danh sĩ kháng Pháp tiêu biểu – Phân theo vùng miền
🇻🇳 1. Miền Bắc
| Tên tuổi | Vai trò | Ghi chú |
|---|---|---|
| Nguyễn Cao | Đỗ Giải nguyên, tổ chức nghĩa quân Bắc Ninh | Hy sinh 1887, khí tiết ngời sáng |
| Nguyễn Thiện Thuật | Lãnh đạo khởi nghĩa Bãi Sậy – Hưng Yên | Chiến đấu tới cùng, sau sang Trung Quốc |
| Nguyễn Quang Bích | Nhà nho, chỉ huy nghĩa quân vùng Tây Bắc | Vừa làm thơ, vừa cầm quân |
| Hoàng Hoa Thám | Thủ lĩnh kháng chiến Yên Thế | Hình tượng "hùm xám", kéo dài đến 1913 |
🇻🇳 2. Miền Trung
| Tên tuổi | Vai trò | Ghi chú |
|---|---|---|
| Phan Đình Phùng | Cử nhân, thủ lĩnh Cần Vương ở Hà Tĩnh | Hình mẫu "trí thức cầm gươm", mất năm 1895 |
| Tôn Thất Thuyết | Đại thần nhà Nguyễn, lãnh đạo chiếu Cần Vương | Phò vua Hàm Nghi, sống lưu vong ở Trung Quốc |
| Đinh Công Tráng | Lãnh đạo khởi nghĩa Ba Đình – Thanh Hóa | Tổ chức căn cứ mạnh, hy sinh trong chiến đấu |
| Tống Duy Tân | Nhà giáo, đốc học, tổ chức nghĩa quân Thanh Hóa | Bị Pháp xử tử, được tôn làm liệt sĩ |
| Nguyễn Tự Tân | Nhà nho Nghệ Tĩnh, khởi nghĩa cùng Phan Đình Phùng | Chết vì nghĩa, thơ để lại rất cảm động |
🇻🇳 3. Miền Nam
| Tên tuổi | Vai trò | Ghi chú |
|---|---|---|
| Trương Định | "Bình Tây Đại Nguyên Soái", chống Pháp tại Gò Công | Khẩu hiệu: “Không hàng giặc, chỉ đánh!” |
| Nguyễn Trung Trực | Lãnh đạo khởi nghĩa Rạch Giá, đánh đắm tàu Pháp | Bị bắt và xử tử năm 1868, câu nói bất hủ: |
“Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam mới hết người Nam đánh Tây.” |
| Thủ Khoa Huân (Nguyễn Hữu Huân) | Nhà nho Mỹ Tho, 3 lần khởi nghĩa | Vừa cầm bút, vừa cầm gươm, bị chém năm 1875 |
| Thiên Hộ Dương | Nghĩa quân Đồng Tháp Mười, đánh du kích | Lãnh đạo dân binh kết hợp sông nước |
| Phan Văn Hớn | "18 thôn vườn trầu", hưởng ứng Cần Vương | Bị xử tử sau thất bại nhanh chóng |
🧠 II. Đặc điểm chung của các danh sĩ kháng Pháp
| Tiêu chí | Đặc điểm |
|---|---|
| Học vấn | Nhiều người là Cử nhân, Tiến sĩ, Giải nguyên |
| Tư tưởng | Yêu nước, gắn bó với nhân dân, phản đối đầu hàng |
| Hành động | Gác bút nghiên, cầm vũ khí, tổ chức kháng chiến |
| Kết cục | Nhiều người bị xử tử, bị bắt, hy sinh vì nước |
| Di sản | Để lại thơ ca, khí tiết, là tấm gương cho đời sau |
🎖️ Kết luận
Những danh sĩ trên là kết tinh của tinh thần dân tộc – đạo đức trí thức – lý tưởng nhân văn Việt Nam. Họ không chỉ là người “biết chữ”, mà là người biết hành động vì nước – dám chết vì lý tưởng. Chính họ đã giữ gìn danh dự dân tộc trong giai đoạn u ám nhất của lịch sử.
