Đạo Mẫu là gì? Tam Phủ khác gì Tứ Phủ?

Chủ đề Tam phủ - Tứ phủ & Đạo Mẫu là tinh hoa văn hóa Việt. Để bạn dễ hiểu và nhớ lâu, mình sẽ giải thích theo từng lớp ngắn - rõ - sâu nhé:

1. Đạo Mẫu là gì?

Là tín ngưỡng thờ Mẫu (người Mẹ) bản địa Việt Nam, tôn vinh các nữ thần cai quản thiên nhiên và cuộc sống.
Gắn với việc thờ Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải, Mẫu Địa.
Biểu hiện rõ nhất qua nghi lễ Hầu đồng (Lên đồng) – giao tiếp giữa người trần và thần linh.

📌 Điểm đặc biệt: Khác với tôn giáo du nhập (Phật, Nho, Lão, Kito...), Đạo Mẫu là tín ngưỡng dân gian Việt Nam chính hiệu.

2. Tam Phủ là gì?

Tam Phủ = 3 phủ (vùng cai quản của các Thánh Mẫu):

Phủ	Mẫu cai quản	Lĩnh vực
Thiên Phủ (Trời)	Mẫu Thượng Thiên	Mưa nắng, thời tiết, thiên tai
Thoải Phủ (Nước)	Mẫu Thoải	Sông biển, mưa bão, thủy sản
Nhạc Phủ (Rừng núi)	Mẫu Thượng Ngàn	Núi rừng, cây cối, thảo mộc

📌 Giai đoạn đầu, tín ngưỡng thờ Mẫu chỉ có Tam Phủ.

3. Tứ Phủ là gì? (phát triển sau Tam Phủ)

Khi tín ngưỡng mở rộng, thêm Phủ Địa (Đất).

Phủ Mẫu cai quản Lĩnh vực

Địa Phủ (Đất) Mẫu Địa (Địa Tiên) Đất đai, mùa màng, sản vật nông nghiệp

Phủ	Mẫu cai quản	Lĩnh vực
Địa Phủ (Đất)	Mẫu Địa (Địa Tiên)	Đất đai, mùa màng, sản vật nông nghiệp

📌 Tứ Phủ = Thiên - Thoải - Nhạc - Địa, toàn diện hơn, bao trọn vũ trụ tự nhiên Việt Nam.

4. Sự khác nhau: Tam Phủ vs Tứ Phủ

Tiêu chí	Tam Phủ	Tứ Phủ
Số phủ	3 phủ	4 phủ
Giai đoạn hình thành	Cổ xưa, khởi thủy	Phát triển mở rộng sau này
Mẫu cai quản	Trời - Nước - Rừng núi	Thêm Đất vào hệ thống Tam Phủ
Nội dung tín ngưỡng	Trọng thiên nhiên rộng lớn	Bổ sung yếu tố đất đai, đời sống sản xuất nông nghiệp
Nghi lễ Hầu đồng	Các giá đồng của Tam Phủ	Các giá đồng của Tứ Phủ (đầy đủ hơn)

🔔 Nói ngắn gọn: Tứ Phủ là phiên bản đầy đủ, phát triển từ Tam Phủ.

5. Vai trò & Ý nghĩa của Đạo Mẫu

Tôn vinh Nữ thần, biểu tượng của mẹ thiên nhiên, bảo trợ con người.
Là nơi gửi gắm ước vọng bình an, no đủ, hạnh phúc.
Phản ánh tâm thức "mẫu hệ mềm" của người Việt (tôn trọng mẹ, người nữ).
Đạo Mẫu giúp cân bằng giữa tín ngưỡng dân gian & bản sắc văn hóa Việt.
Năm 2016, Nghi lễ thờ Mẫu Tứ Phủ được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại.

6. Hầu đồng là gì?

Nghi lễ tiêu biểu của Đạo Mẫu.
Người hầu đồng (thanh đồng) nhập vai các vị Thánh Mẫu, Thánh Chầu, Thánh Cô, Thánh Cậu...
Vừa linh thiêng, vừa là biểu diễn nghệ thuật: hát chầu văn, múa, thay trang phục lộng lẫy.
Không phải "nhập vong" mà là nghi lễ tái hiện thần linh, gửi gắm ước vọng.

7. Một số nhân vật nổi bật trong Đạo Mẫu

Danh xưng	Ý nghĩa
Mẫu Liễu Hạnh	Thánh Mẫu tối cao, biểu tượng của người phụ nữ Việt.
Chầu Bà Đệ Nhất, Đệ Nhị, Đệ Tam	Các vị chầu hầu cận Thánh Mẫu.
Cô Bé Thượng Ngàn, Cậu Bé Đồi Ngang	Các nhân vật gần gũi, linh thiêng, che chở dân gian.

Danh sách tượng trên bàn thờ Tam phủ- Tứ phủ?

giờ mình sẽ liệt kê đầy đủ danh sách tượng trên bàn thờ Tam Phủ - Tứ Phủ trong Đạo Mẫu Việt Nam, giúp bạn dễ hình dung cách bài trí đúng hệ thống – chuẩn văn hóa.

1. Tổng quan cách lập bàn thờ Tam Phủ – Tứ Phủ

Tam Phủ/Tứ Phủ đều thờ Thánh Mẫu là trung tâm, nhưng Tứ Phủ sẽ đủ hơn, chi tiết hơn.
Cách lập bàn thờ thường có:
- Thượng tầng (cao nhất): Thánh Mẫu.
- Tầng giữa: Chầu Bà - Quan Lớn.
- Tầng dưới: Cô Bé - Cậu Bé - Tứ Phủ Công Đồng.

2. Danh sách tượng Tam Phủ

(Thời kỳ đầu chỉ có 3 phủ: Thiên - Thoải - Nhạc)

Vị Thánh	Tượng thờ	Ý nghĩa
Mẫu Thượng Thiên	Tượng Mẫu đội mũ Phượng, áo đỏ	Cai quản trời, thiên văn, mưa gió
Mẫu Thoải (Thủy Cung)	Tượng Mẫu áo trắng, tay cầm cá chép hoặc ngọc	Cai quản sông biển, thủy tộc
Mẫu Thượng Ngàn (Nhạc Phủ)	Tượng Mẫu áo xanh, tay cầm cành cây	Cai quản núi rừng, cây cối, thảo dược

📌 Tam Tòa Thánh Mẫu là trung tâm bàn thờ Tam Phủ.

3. Danh sách tượng Tứ Phủ (đầy đủ hơn)

(Tứ Phủ = Tam Phủ + thêm Địa Phủ)

Vị Thánh	Tượng thờ	Ý nghĩa
Mẫu Thượng Thiên	Tượng áo đỏ	Quản trời
Mẫu Thoải	Tượng áo trắng	Quản nước
Mẫu Thượng Ngàn	Tượng áo xanh	Quản rừng núi
Mẫu Địa (Địa Phủ)	Tượng áo vàng	Quản đất đai, mùa màng

📌 Lúc này gọi là Tứ Phủ Thánh Mẫu.

4. Các Chầu Bà, Quan Lớn (tầng giữa)

Vị Thánh	Tượng thờ	Ghi chú
Chầu Đệ Nhất (Thượng Thiên)	Tượng áo đỏ	Hầu cận Mẫu Thượng Thiên
Chầu Đệ Nhị (Thoải Phủ)	Tượng áo trắng	Hầu cận Mẫu Thoải
Chầu Đệ Tam (Thượng Ngàn)	Tượng áo xanh	Hầu cận Mẫu Thượng Ngàn
Chầu Đệ Tứ (Khâm Sai)	Tượng áo vàng	Địa Phủ
Ngũ Vị Tôn Ông (Quan Lớn)	Tượng võ quan	Có Quan Lớn Đệ Nhất, Quan Lớn Đệ Nhị… đến Đệ Ngũ

5. Các Cô Bé – Cậu Bé (tầng dưới)

Vị Thánh	Tượng thờ	Vai trò
Cô Bé Thượng Thiên	Tượng cô gái áo đỏ	Phò tá Thánh Mẫu Thượng Thiên
Cô Bé Thoải Cung	Tượng áo trắng	Phò tá Thánh Mẫu Thoải
Cô Bé Thượng Ngàn	Tượng áo xanh	Phò tá Mẫu Thượng Ngàn
Cậu Bé Đồi Ngang	Tượng cậu bé áo xanh	Linh thiêng, gần dân

6. Công Đồng Tứ Phủ

Nơi hội tụ tất cả thần linh các phủ.
Tượng có thể là bức hoành phi, tranh Công Đồng, hoặc bộ tượng thu nhỏ của các Thánh.

7. Tóm tắt dễ nhớ (Màu áo theo Phủ)

Phủ	Màu áo tượng thờ
Thiên Phủ (Trời)	Đỏ
Thoải Phủ (Nước)	Trắng
Nhạc Phủ (Rừng)	Xanh
Địa Phủ (Đất)	Vàng

8. Cách bài trí bàn thờ chuẩn

Cao nhất (Tam Tòa/Tứ Phủ Thánh Mẫu)
Dưới 1 bậc: Chầu Bà - Quan Lớn
Dưới cùng: Cô Bé - Cậu Bé - Công Đồng

Tại sao có một số nơi thờ Ngọc Hoàng và các vị quan?

Bạn đang nhắc đến Ngọc Hoàng và các vị Quan trong hệ thống thờ Tứ Phủ - Đạo Mẫu. Đây là phần nhiều người hay nhầm lẫn giữa Đạo Mẫu, Lão giáo (Đạo Giáo Trung Hoa) và tín ngưỡng dân gian Việt Nam.

Giờ mình giải thích cho bạn rõ - dễ hiểu - chuẩn Việt Nam nhé:

1. Ngọc Hoàng có trong Đạo Mẫu không?

Ngọc Hoàng Thượng Đế là vị vua cai trị Thiên Đình trong Đạo Giáo Trung Hoa.
Ở Việt Nam, tín ngưỡng dân gian cũng có thờ Ngọc Hoàng nhưng Ngọc Hoàng không phải trung tâm của Đạo Mẫu.
Đạo Mẫu đề cao Mẫu (Mẹ Thiêng Liêng) là tối thượng.
Ngọc Hoàng trong các đền Mẫu thường được xếp vào hệ thống Tam Phủ - Tứ Phủ nhưng ở vị trí phối thờ, không phải vị trí chủ đạo.

📌 Nói dễ hiểu:

Ngọc Hoàng = vua Trời theo kiểu Trung Hoa.
Mẫu Thượng Thiên = Mẹ Trời theo tín ngưỡng Việt.
Cả hai đều có thể xuất hiện trên bàn thờ nhưng Mẫu mới là trung tâm của Đạo Mẫu Việt.

2. Hệ thống các Quan trong Tứ Phủ (rất quan trọng)

Các Quan Lớn Tứ Phủ là những vị thần tướng văn võ dưới quyền các Thánh Mẫu, quản lý từng phủ.

Vị Quan	Chức năng - Tượng trưng
Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên	Quản Thiên Phủ (Trời), màu đỏ
Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn	Quản Nhạc Phủ (Rừng núi), màu xanh
Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ	Quản Thủy Cung (Nước), màu trắng
Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai	Được lệnh các nơi, hay trấn giữ cửa đền, màu vàng
Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh	Vị quan uy dũng, hay trấn giữ các miền biên viễn

📌 Các Quan Lớn vừa là thần linh hộ quốc an dân, vừa tượng trưng cho sự kết hợp võ công - đạo đức - bảo vệ nhân dân.

3. Phân biệt rõ ràng: Đạo Mẫu vs Đạo Giáo (Lão giáo)

Đạo Mẫu Việt Nam	Đạo Giáo Trung Hoa
Trung tâm là Mẫu (Thánh Mẫu Thiên, Thoải, Thượng Ngàn, Địa)	Trung tâm là Ngọc Hoàng Thượng Đế
Hệ thống Tứ Phủ, Quan Lớn, Chầu Bà, Cô Cậu	Hệ thống Tam Thanh, Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu
Hầu đồng, Chầu văn, tín ngưỡng dân gian	Tu tiên, luyện đạo, phù thủy đạo sĩ
Gắn với đời sống nông nghiệp, tứ thiên nhiên	Gắn với vũ trụ quan Trung Hoa, tiên giới

📌 Nhưng ở Việt Nam, dân gian hay phối thờ cả hai (Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu) chung với hệ thống Tứ Phủ trong điện thờ, đền phủ, tạo nên sự hòa nhập mềm dẻo đặc trưng Việt Nam.

4. Tầng bậc thờ cúng (tại các đền Tứ Phủ điển hình)

Tầng trên cùng	Tam Tòa/Tứ Phủ Thánh Mẫu
Tầng 2	Ngọc Hoàng (nếu có), Quan Lớn, Chầu Bà
Tầng 3	Cô Bé, Cậu Bé, Công Đồng Tứ Phủ
Phối thờ xung quanh	Nam Tào, Bắc Đẩu, Sơn Trang, Thổ Công, Thổ Địa

5. Kết luận cho dễ nhớ:

Đạo Mẫu = Trung tâm là các Mẫu (Mẹ).
Ngọc Hoàng chỉ là phối thờ, không phải “chủ tịch” của Đạo Mẫu.
Các Quan Lớn Tứ Phủ rất quan trọng, như “Tổng tư lệnh” dưới quyền Mẫu.
Sự phối thờ Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu là do tín ngưỡng dân gian Việt Nam dung hòa Đạo Mẫu + Lão giáo + Phật giáo.

Đạo Mẫu là gì? Tam Phủ khác gì Tứ Phủ?