Giá điện của Việt Nam là cao hay thấp? tại sao EVN lỗ 45 nghìn tỷ đồng?

1. Giá điện của Việt Nam cao hay thấp?

So với thế giới: Giá điện bán lẻ bình quân của Việt Nam thuộc nhóm thấp trong khu vực và thế giới.
- Ở Việt Nam hiện nay khoảng 2.000 đồng/kWh (≈ 8 US cent/kWh).
- Trong khi đó, giá điện sinh hoạt bình quân:
  - Thái Lan: ~12 cent/kWh
  - Philippines: ~20 cent/kWh
  - Hàn Quốc: ~13 cent/kWh
  - Châu Âu (sau khủng hoảng năng lượng 2022): có lúc lên tới 25–30 cent/kWh.
Chính sách Nhà nước: Việt Nam duy trì giá điện thấp hơn chi phí thực để hỗ trợ sản xuất, an sinh, kiềm chế lạm phát.

👉 Vì vậy, giá điện Việt Nam được coi là thấp nếu so sánh quốc tế, nhưng lại gây áp lực tài chính lớn cho ngành điện.

2. Tại sao EVN “lỗ” gần 45 nghìn tỷ đồng?

Nguyên nhân chính: Trong giai đoạn 2020–2022 (COVID-19 và khủng hoảng năng lượng toàn cầu):
- Giá than, khí, dầu tăng vọt trên thị trường quốc tế.
- Nhưng Nhà nước giữ nguyên giá bán lẻ điện để hỗ trợ người dân và doanh nghiệp, không tăng theo chi phí đầu vào.
Kết quả: EVN phải mua than, khí, dầu với giá cao hơn nhiều, nhưng bán ra với giá cũ, nên phát sinh khoản chênh lệch gần 45 nghìn tỷ đồng.
Bản chất: Đây không phải lỗ do quản trị yếu kém, mà là chi phí hợp lý chưa được đưa vào giá bán. Kiểm toán Nhà nước đã xác nhận đây là chi phí phát sinh thực tế.

👉 Nói cách khác, EVN đã “gánh hộ” xã hội khoản chi phí này để giữ ổn định giá điện trong giai đoạn đặc biệt.

EVN CÓ QUẢN LÝ KÉM HIỆU QUẢ? LỖ LÀ DO THAM NHŨNG HAY VẤN ĐỂ TỶ GIÁ, NGUYÊN VẬT LIỆU ĐẦU VÀO CAO?

1. Quản lý, điều hành của EVN

Thực tế: EVN là tập đoàn nhà nước lớn, bộ máy cồng kềnh, quản lý có lúc chưa hiệu quả, từng bị thanh tra chỉ ra các tồn tại như:
- Chậm tiến độ nhiều dự án điện và lưới truyền tải.
- Nợ phải thu, công nợ dây dưa.
- Tình trạng đầu tư dàn trải ngoài ngành (trước đây, như bất động sản, ngân hàng, bảo hiểm…) dẫn đến thất thoát.
Tham nhũng / sai phạm:
- Một số vụ việc cá nhân trong hệ thống điện bị xử lý hình sự (ví dụ liên quan đấu thầu, mua sắm thiết bị, hoặc bổ nhiệm cán bộ), nhưng chưa có bằng chứng cho thấy toàn hệ thống EVN “tham nhũng diện rộng”.
- Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước nhiều lần kiến nghị EVN tiết kiệm chi phí, công khai minh bạch giá thành, loại trừ các khoản chi không hợp lý khi tính vào giá điện.

2. Tác động của tỷ giá và nguyên liệu đầu vào

Đây mới là nguyên nhân chính dẫn đến khoản lỗ/lệch gần 45 nghìn tỷ đồng giai đoạn COVID-19:
- Giá than, khí, dầu nhập khẩu tăng vọt (gấp 2–3 lần) khi khủng hoảng năng lượng toàn cầu nổ ra.
- EVN phải mua điện từ nhiều nhà máy BOT, IPP (doanh nghiệp tư nhân và nước ngoài) bằng USD, trong khi doanh thu bán điện là VND. Khi tỷ giá USD/VND tăng, chi phí quy đổi tăng thêm hàng chục nghìn tỷ đồng.
- Nhà nước quyết định giữ nguyên giá bán lẻ điện để hỗ trợ xã hội, nên khoản chi phí này không được bù vào giá kịp thời.

3. Vì sao dư luận hay nghĩ EVN quản lý kém hoặc tham nhũng?

EVN là doanh nghiệp độc quyền tự nhiên → người dân thường “nghi ngờ” khi giá điện tăng.
Quá khứ từng có chuyện đầu tư ngoài ngành, dự án đội vốn, nên niềm tin xã hội chưa cao.
Thiếu minh bạch đầy đủ, dễ hiểu về cấu phần chi phí và cơ chế điều chỉnh giá, khiến dư luận khó phân biệt đâu là chi phí hợp lý, đâu là yếu kém quản trị.

✅ Kết luận

Khoản 45 nghìn tỷ đồng không xuất phát từ quản trị kém hay tham nhũng, mà chủ yếu do chi phí nhiên liệu tăng và biến động tỷ giá, trong khi giá bán lẻ bị giữ nguyên theo chủ trương an sinh xã hội.
Tuy nhiên, EVN vẫn cần cải thiện quản trị, minh bạch chi phí, tiết kiệm nội bộ, để xã hội tin rằng khi đưa chi phí vào giá điện thì đó là “tính đúng, tính đủ”, không gánh thêm cho sai phạm hay lãng phí.

BÀI VIẾT TỪ THÔNG TIN CHÍNH PHỦ Ở DƯỚI

Trong những năm chống lại đại dịch COVID-19, khi giá than và khí trên thế giới tăng vọt do bất ổn địa chính trị, Nhà nước đã quyết định giữ nguyên giá điện để hỗ trợ doanh nghiệp và người dân vượt qua giai đoạn đặc biệt khó khăn đó. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khi đó phải gánh thay cho xã hội một khoản chi phí khổng lồ, gần 45 nghìn tỷ đồng, không phải vì yếu kém quản trị, mà vì chủ trương lớn: Ổn định kinh tế – xã hội, bảo đảm an sinh xã hội. Đó là sự chia sẻ cần thiết trong một thời khắc khó khăn, thách thức chưa từng có.

Giờ đây, việc đưa phần chi phí hợp lý theo quy định đã "gác lại" vào giá bán lẻ điện không phải là bắt người dân gánh lỗ, mà đơn giản là tính đúng, tính đủ cho lượng điện đã tiêu thụ trong thời COVID-19. Đây chính là sự công bằng để ngành điện có điều kiện tiếp tục đầu tư, bảo đảm an ninh năng lượng cho phát triển đất nước. Con số mà dư luận vẫn gọi là "lỗ" gần 45 nghìn tỷ đồng thực chất không phải là lỗ theo nghĩa quản trị doanh nghiệp, mà là khoản chi phí hợp lệ, chưa phân bổ vào giá. Chi phí này đã chính thức được Kiểm toán Nhà nước xác nhận. Nói cách khác, đây là phần "hụt thu tạm thời" mà EVN đã phải gánh trong thời kỳ đại dịch, để giá điện không tăng theo giá than, khí trên thị trường thế giới.

Việc hiện nay xem xét sửa đổi Nghị định 72/2025/NĐ-CP để cho phép đưa khoản chi phí này vào giá bán lẻ điện không phải là "đẩy lỗ cho xã hội", mà đơn thuần là tính đúng, tính đủ chi phí đã phát sinh trong quá khứ. Trong kinh tế thị trường, giá bán phải phản ánh chi phí hợp lý. Nếu chi phí thực tế tăng nhưng giá bán bị giữ nguyên quá lâu, doanh nghiệp cung ứng điện sẽ mất cân đối tài chính, không thể huy động vốn để đầu tư mới. Nguy cơ thiếu điện, mất an ninh năng lượng sẽ là hệ quả trực tiếp mà cả nền kinh tế phải gánh chịu. Bởi vậy, việc điều chỉnh giá điện để bù đắp phần chi phí chưa tính này không phải để "giải cứu EVN", mà là để bảo vệ sự ổn định của hệ thống điện quốc gia. Nỗi lo của xã hội, tất nhiên, vẫn rất đáng quan tâm. Người dân sợ hóa đơn điện tăng, doanh nghiệp lo chi phí sản xuất đội lên. Một băn khoăn nữa là liệu trong các khoản chi phí đó có phần nào do quản trị yếu kém hay không. Chính vì vậy, nguyên tắc then chốt phải được giữ vững: Chỉ những chi phí hợp lý, hợp lệ, đã được kiểm toán độc lập mới được đưa vào giá điện; mọi sai lầm quản trị hoặc chi tiêu không minh bạch phải bị loại trừ.

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy điều này là bình thường. Thái Lan áp dụng cơ chế điều chỉnh Ft (Fuel Adjustment Tariff) mỗi 4 tháng, cộng/trừ chi phí nhiên liệu vào giá điện. Hàn Quốc điều chỉnh theo quý, có lúc tăng rất mạnh khi giá dầu, khí nhập khẩu leo thang. Ở châu Âu, khi khủng hoảng năng lượng bùng phát năm 2022, chính phủ không bắt công ty điện lực "ôm lỗ" mà dùng ngân sách để hỗ trợ trực tiếp các hộ gia đình và doanh nghiệp dễ tổn thương. Điểm chung là: Giá phải đi cùng chi phí, còn an sinh được xử lý bằng chính sách xã hội, công khai và có mục tiêu. Với Việt Nam, việc phân bổ khoản chi phí chưa đưa vào giá trong thời gian dịch bệnh là có lý, bởi đây là chi phí có thật, chỉ tạm thời được "hoãn lại" để chia sẻ khó khăn với toàn xã hội.

Giờ đây, tính đúng, tính đủ trở lại là cần thiết để bảo đảm tín hiệu thị trường, thu hút đầu tư, nhất là vào năng lượng tái tạo và hạ tầng lưới điện. Nhưng để chính sách này có tình, cần ba điều kiện: Thứ nhất, thực hiện theo lộ trình mềm mại, phân bổ dần trong nhiều kỳ để tránh "sốc" giá. Thứ hai, có chính sách an sinh có mục tiêu, giữ giá bậc thang thấp cho hộ nghèo, hỗ trợ trực tiếp cho nhóm dễ bị tổn thương. Thứ ba, đảm bảo minh bạch tuyệt đối, công bố rõ ràng cấu phần chi phí, báo cáo kiểm toán, lộ trình phân bổ, và đi kèm cam kết EVN phải cải thiện quản trị, tiết kiệm chi phí.

Điện không thể rẻ mãi nếu chi phí đã tăng lên, nhưng điều quan trọng là phải làm cho xã hội hiểu rằng đây không phải là chia lỗ cho EVN, mà là hoàn trả phần chi phí hợp lý đã được "gác lại" trong giai đoạn đặc biệt của đại dịch. Khi chính sách được triển khai một cách minh bạch, công bằng và có trách nhiệm, người dân sẽ thấy đây là lựa chọn khó nhưng cần thiết, để giúp ngành điện hoạt động ổn định và bảo đảm an ninh năng lượng lâu dài.

Chúng ta đã cùng nhau đi qua những ngày tháng gian khó nhất của đại dịch bằng sự chia sẻ. Giá điện được giữ nguyên để giảm bớt gánh nặng cho hàng triệu hộ gia đình và doanh nghiệp, và khi đó, EVN đã gánh thay xã hội khoản chi phí đáng lẽ phải được cộng vào giá thành.

Hôm nay, khi đất nước đã bước sang giai đoạn bình thường, nguyên tắc công bằng phải được khẳng định: Chi phí hợp lý đã phát sinh cần được tính đủ để hệ thống điện có thể tiếp tục vận hành lành mạnh. Sự chia sẻ trong lúc nguy nan là điều đáng quý, còn sự công bằng trong lúc ổn định là điều cần thiết. Chỉ khi hệ thống điện khỏe mạnh, Việt Nam mới có thể bảo đảm an ninh năng lượng, thu hút đầu tư và vững vàng tiến bước phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hướng đến phồn vinh và hạnh phúc cho mọi người.

Giá điện của Việt Nam là cao hay thấp? tại sao EVN lỗ 45 nghìn tỷ đồng?