Giá nhà cao, chi phí sinh hoạt cao sẽ làm giảm mạnh tỷ lệ sinh?

Đây là một câu hỏi cốt lõi khi phân tích vì sao tỷ lệ sinh giảm ở các nước phát triển và đang phát triển nhanh như Việt Nam?

1. Cơ chế tác động

(a) Giá nhà cao → trì hoãn kết hôn & sinh con

Mua nhà/thuê nhà tốn phần lớn thu nhập → người trẻ phải làm việc lâu hơn mới đủ khả năng lập gia đình.
Nghiên cứu ở Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc: giá nhà tăng 1% có thể làm giảm tỷ lệ kết hôn/sinh con rõ rệt (đặc biệt nhóm thu nhập thấp – trung bình).

(b) Chi phí sinh hoạt cao → giảm số con mong muốn

Nuôi một đứa trẻ không chỉ là chi phí ăn uống mà còn giáo dục, y tế, thời gian cha mẹ hy sinh.
Khi chi phí tăng nhanh hơn thu nhập, gia đình thường chọn sinh ít con (1 con) hoặc không sinh.

(c) Áp lực “kỳ vọng chất lượng”

Ở Đông Á (Hàn, Nhật, Trung Quốc, Việt Nam đô thị): nhiều gia đình nghĩ “phải nuôi con cho tốt, cho học trường xịn, thêm lớp, ngoại ngữ…” → chi phí đầu người rất lớn → càng ít con.

Hàn Quốc: tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới (~0,7). Giá nhà tại Seoul quá cao (thu nhập trung vị cần 15–20 năm mới mua được căn hộ trung bình). Người trẻ trì hoãn kết hôn, tỷ lệ độc thân tăng.
Nhật Bản: tương tự, giá nhà + chi phí giáo dục, cộng thêm văn hóa “làm việc quá sức”, dẫn tới tỷ lệ sinh ~1,2.
Trung Quốc: sau khi bỏ “một con”, tỷ lệ sinh vẫn giảm do chi phí nhà ở & giáo dục đắt đỏ.
Châu Âu: những nước có chi phí sinh hoạt vừa phải, nhà ở dễ tiếp cận (Pháp, Bắc Âu) có tỷ lệ sinh cao hơn (1,7–1,9).

📌 Nghiên cứu kinh tế học:

Mỗi 10% tăng giá nhà có thể làm giảm 2–4% tỷ lệ sinh ở đô thị lớn.
Các nước có hệ thống nhà ở xã hội, nhà thuê giá rẻ, trợ cấp trẻ em giữ tỷ lệ sinh ổn định hơn.

Đô thị lớn (Hà Nội, TP.HCM): giá nhà tăng nhanh hơn nhiều so với thu nhập. Một căn hộ chung cư bình dân cũng bằng 20–25 năm thu nhập trung vị của cặp vợ chồng trẻ.
Chi phí nuôi con: cha mẹ thành thị thường chi mạnh vào học thêm, ngoại ngữ, trường tư. Chi phí này khiến nhiều cặp chỉ dám sinh 1 con.
Vùng nông thôn: giá nhà thấp, chi phí sinh hoạt rẻ hơn → tỷ lệ sinh cao hơn, nhưng xu hướng giảm dần khi thanh niên di cư lên thành phố.

Giá nhà & chi phí sinh hoạt cao = “kẻ giết tỷ lệ sinh thầm lặng”.
Khi chi phí sống vượt quá năng lực tài chính của người trẻ, họ sẽ:
1. Trì hoãn kết hôn.
2. Trì hoãn sinh con.
3. Giảm số con xuống mức tối thiểu.
Để cải thiện tỷ lệ sinh, cần chính sách nhà ở vừa túi tiền + giảm chi phí nuôi dạy con (giáo dục, y tế, dịch vụ công).