Kịch bản tăng giá để EVN không bị lỗ? Tại sao không để giá điện theo giá thị trường? nhà nước vẫn đang kiềm chế EVN?

mình phân tích theo 2 phần: kịch bản tăng giá điện và cơ chế thị trường – vai trò của Nhà nước.

1. Các kịch bản tăng giá điện để EVN không lỗ

EVN từng báo cáo lỗ 45.000 tỷ (2022–2023) chủ yếu vì than – khí – dầu nhập khẩu tăng giá. Nếu muốn EVN cân bằng tài chính, có 3 kịch bản:

Nếu năm 2022 tính đúng – tính đủ, EVN phải tăng giá khoảng 15–20%.
Hệ quả:
- EVN hết lỗ, có vốn đầu tư tái tạo – truyền tải.
- Nhưng lạm phát tăng mạnh, ảnh hưởng doanh nghiệp sản xuất và hộ gia đình.

Ví dụ: tăng 3–5%/năm, thay vì một lần sốc 20%.
Nhà nước bù phần lỗ tạm thời qua:
- Quỹ bình ổn.
- Cho phép EVN hoãn nộp thuế/giãn nợ.
Ưu điểm: tránh sốc giá, ổn định xã hội.
Nhược: EVN vẫn thiếu vốn ngắn hạn, nợ tăng.

Giữ giá thấp cho hộ nghèo, hộ sinh hoạt dưới 50 kWh.
Tăng cao hơn với công nghiệp – thương mại (nhất là ngành tiêu thụ điện lớn, xuất khẩu).
Ưu điểm: vừa đảm bảo an sinh, vừa san sẻ gánh nặng.
Nhược: nguy cơ doanh nghiệp mất lợi thế cạnh tranh.

Điện là hàng hóa đặc biệt – đầu vào cho toàn bộ nền kinh tế, nếu thả nổi sẽ gây sốc giá → kéo theo lạm phát, mất ổn định vĩ mô.
Người nghèo, hộ gia đình dễ tổn thương nếu điện tăng đột ngột 30–40%.
Hệ thống điện Việt Nam chưa cạnh tranh hoàn chỉnh:
- Dù có thị trường phát điện cạnh tranh, nhưng EVN vẫn nắm 60–70% nguồn phát và độc quyền truyền tải.
- Chưa có thị trường bán lẻ điện cạnh tranh (hộ gia đình vẫn mua điện qua EVN).
Vai trò nhà nước: giữ giá điện thấp cũng là cách gián tiếp hỗ trợ sản xuất, thu hút FDI (các tập đoàn công nghiệp vào Việt Nam vì chi phí điện rẻ).

EVN không được tự ý tăng giá; mỗi lần tăng đều cần Bộ Công Thương + Chính phủ phê duyệt.
Chính phủ thường cân nhắc:
- Mức tăng < CPI mục tiêu (không để lạm phát vượt 4–5%).
- Chỉ cho tăng khi có giải pháp hỗ trợ hộ nghèo.
Như vậy, EVN chịu rủi ro tài chính khi chi phí đầu vào biến động, trong khi giá bán bị chặn.

Điều chỉnh giá bán lẻ điện theo quý (thay vì cả năm), bám sát giá nhiên liệu và tỷ giá.
Trợ giá trực tiếp cho hộ nghèo qua ngân sách, thay vì “đè giá” cho toàn xã hội.
Mở rộng thị trường bán lẻ điện cạnh tranh (cho tư nhân bán điện, nhiều nhà phân phối → EVN không độc quyền).
Đa dạng hóa nguồn: tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo, thủy điện tích năng, giảm phụ thuộc vào than/khí nhập khẩu.

👉 Nói ngắn gọn:

Nếu thả nổi theo thị trường, giá điện sẽ cao hơn hiện nay 20–30%, EVN không lỗ nhưng dân và doanh nghiệp chịu sốc.
Nhà nước “kiềm chế” EVN vì mục tiêu ổn định vĩ mô, nhưng cần cơ chế linh hoạt, minh bạch hơn, tránh tình trạng EVN lỗ khủng rồi mới xin tăng giá.