Nếu Việt Nam bị tấn công tiền tệ do dự trữ ngoại hối mỏng thì đối sách thế nào?
Để đối phó với một cuộc tấn công tiền tệ trong bối cảnh dự trữ ngoại hối thấp, Việt Nam cần triển khai các biện pháp ngắn hạn và dài hạn nhằm ổn định tỷ giá, bảo vệ giá trị đồng nội tệ (VND) và duy trì ổn định kinh tế vĩ mô. Dưới đây là các đối sách cụ thể, dựa trên các phân tích kinh tế và bài học từ lịch sử:
1. Biện pháp ngắn hạn: Ứng phó khẩn cấp
- Can thiệp thị trường ngoại hối:
- Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) có thể sử dụng dự trữ ngoại hối để bán ngoại tệ, đặc biệt là USD, nhằm ổn định tỷ giá và giảm áp lực mất giá đồng VND. Tuy nhiên, với dự trữ ngoại hối thấp (ước tính khoảng 100 tỷ USD vào năm 2024, tương đương dưới 3 tháng nhập khẩu theo khuyến nghị của IMF), NHNN cần sử dụng nguồn lực này một cách tiết kiệm và chiến lược.
- Công bố công khai các phương án bán ngoại tệ với mức giá cố định (như đã làm vào tháng 4/2024 với giá 25.450 VND/USD) để ổn định tâm lý thị trường và giảm đầu cơ.
- Tăng lãi suất điều hành:
- NHNN có thể tăng lãi suất điều hành (lãi suất tái cấp vốn, lãi suất chiết khấu) để thu hút vốn nội tệ, giảm áp lực rút vốn ra nước ngoài và làm tăng chi phí đầu cơ đối với các quỹ rủi ro (hedge funds). Năm 2022, NHNN đã tăng lãi suất hai lần, mỗi lần 1%, để ứng phó với áp lực tỷ giá và lạm phát.
- Tuy nhiên, cần cân nhắc vì tăng lãi suất có thể làm giảm tăng trưởng kinh tế do chi phí vay vốn cao hơn.
- Hạn chế giao dịch ngoại hối đầu cơ:
- Tăng cường kiểm soát các giao dịch ngoại hối, đặc biệt là giao dịch kỳ hạn (forward) và các hoạt động chuyển vốn ra nước ngoài. Quy định hiện hành tại Việt Nam đã hạn chế dòng vốn tự do để ngăn chặn các cuộc tấn công tiền tệ từ bên trong.
- Tạm thời hạn chế hoặc giám sát chặt chẽ các giao dịch ngoại tệ lớn, đặc biệt từ các tổ chức tín dụng hoặc doanh nghiệp có dấu hiệu đầu cơ.
- Hút tiền nội tệ dư thừa:
- Phát hành tín phiếu NHNN để rút bớt lượng tiền VND dư thừa trên thị trường liên ngân hàng, qua đó giảm áp lực lên tỷ giá. Đây là biện pháp NHNN đã áp dụng hiệu quả vào năm 2024 để trung hòa lượng VND dư thừa.
- Điều chỉnh tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các ngân hàng thương mại để giảm cung tiền, hạn chế lạm phát và áp lực tỷ giá.
- Truyền thông và ổn định tâm lý thị trường:
- NHNN cần công khai các biện pháp can thiệp và khẳng định khả năng kiểm soát tỷ giá để củng cố niềm tin của nhà đầu tư và người dân. Ví dụ, năm 2024, sau thông báo bán ngoại tệ của NHNN, tâm lý thị trường đã ổn định hơn.
- Ngăn chặn hiện tượng "găm giữ" USD hoặc vàng bằng cách khuyến khích người dân sử dụng VND và đảm bảo cung ứng ngoại tệ hợp pháp.
2. Biện pháp dài hạn: Tăng cường sức chống chịu
- Gia tăng dự trữ ngoại hối:
- Đẩy mạnh xuất khẩu và thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) để tăng nguồn cung ngoại tệ. Năm 2023, thặng dư thương mại của Việt Nam đạt 103 tỷ USD với Mỹ, là nguồn lực quan trọng để bổ sung dự trữ ngoại hối.
- Tăng cường kiều hối và các nguồn vốn vay quốc tế (trái phiếu ngoại tệ) với chi phí thấp. Việc phí hợp đồng hoán đổi rủi ro tín dụng (CDS) kỳ hạn 5 năm giảm xuống 113.77 điểm cơ bản vào đầu năm 2025 giúp giảm chi phí vay vốn quốc tế.
- Đa dạng hóa danh mục dự trữ ngoại hối:
- Ngoài USD, Việt Nam có thể tích trữ các loại tiền tệ mạnh khác (như EUR, JPY) và vàng để giảm rủi ro phụ thuộc vào một đồng tiền duy nhất.
- Đầu tư vào các tài sản an toàn như trái phiếu kho bạc Mỹ hoặc quyền rút vốn đặc biệt (SDR) của IMF để đảm bảo tính thanh khoản.
- Chuyển đổi cơ chế tỷ giá:
- Thay vì cố định tỷ giá danh nghĩa với USD, Việt Nam có thể xem xét chuyển sang cơ chế tỷ giá thả nổi có quản lý để giảm áp lực lên dự trữ ngoại hối. Bài học từ khủng hoảng tài chính châu Á 1997 cho thấy việc cố bảo vệ tỷ giá cố định có thể làm cạn kiệt dự trữ ngoại hối.
- Điều hành tỷ giá linh hoạt, dựa trên cung cầu thị trường và các yếu tố kinh tế vĩ mô, như NHNN đã thực hiện từ năm 2020 để ổn định thị trường ngoại hối.
- Tăng cường quản lý rủi ro tài chính:
- Xây dựng hệ thống giám sát tài chính hiện đại, ứng dụng công nghệ để phát hiện sớm các dấu hiệu tấn công tiền tệ hoặc rút vốn hàng loạt.
- Hoàn thiện khung pháp lý cho các hoạt động giao dịch ngoại hối và fintech, đồng thời tăng cường phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố để bảo vệ an ninh tài chính.
- Phát triển thị trường tài chính nội địa:
- Giảm tình trạng đô la hóa nền kinh tế bằng cách khuyến khích sử dụng VND trong giao dịch nội địa, đồng thời kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng USD thay thế VND.
- Tăng cường thị trường chứng khoán và trái phiếu trong nước để thu hút vốn đầu tư, giảm phụ thuộc vào dòng vốn ngoại.
3. Bài học từ lịch sử và bối cảnh quốc tế
- Khủng hoảng tài chính châu Á 1997: Các nước như Thái Lan đã cạn kiệt dự trữ ngoại hối do cố bảo vệ tỷ giá cố định, dẫn đến phá giá nội tệ và khủng hoảng kinh tế. Việt Nam cần tránh lặp lại sai lầm này bằng cách thả nổi tỷ giá kịp thời nếu áp lực quá lớn.
- Chiến tranh thương mại Mỹ - Trung: Tác động từ biến động tỷ giá giữa USD và NDT có thể ảnh hưởng đến thương mại Việt Nam. NHNN cần theo dõi sát diễn biến quốc tế và phối hợp chính sách tiền tệ với chính sách tài khóa để giảm thiểu rủi ro.
- Tấn công mạng tài chính: Ngoài tấn công tiền tệ truyền thống, Việt Nam cần cảnh giác với các cuộc tấn công mạng nhằm vào hệ thống ngân hàng, có thể làm gia tăng bất ổn tài chính. Cần đầu tư vào an ninh mạng và hệ thống giám sát 24/7.
4. Kịch bản ứng phó cụ thể
- Kịch bản 1: Áp lực tỷ giá vừa phải:
- Sử dụng dự trữ ngoại hối hạn chế, kết hợp phát hành tín phiếu và tăng lãi suất nhẹ để ổn định thị trường.
- Truyền thông mạnh mẽ về khả năng kiểm soát của NHNN để ngăn chặn tâm lý hoảng loạn.
- Kịch bản 2: Tấn công tiền tệ quy mô lớn:
- Tạm thời thả nổi tỷ giá để giảm áp lực lên dự trữ ngoại hối, đồng thời phối hợp với các đối tác quốc tế (như IMF) để vay vốn khẩn cấp.
- Hạn chế xuất khẩu ngoại tệ và kiểm soát chặt các giao dịch xuyên biên giới.
- Kêu gọi kiều hối và kích thích xuất khẩu để bù đắp nguồn ngoại tệ.
- Kịch bản 3: Kết hợp tấn công mạng và tấn công tiền tệ:
- Kích hoạt hệ thống giám sát an ninh mạng, phối hợp với Bộ Công an và Bộ Thông tin và Truyền thông để ngăn chặn xâm nhập hệ thống tài chính.
- Tăng cường thanh khoản cho các ngân hàng thương mại để duy trì niềm tin vào hệ thống tài chính.
Kết luận
Để đối phó với tấn công tiền tệ trong bối cảnh dự trữ ngoại hối thấp, Việt Nam cần kết hợp các biện pháp can thiệp thị trường, điều chỉnh chính sách tiền tệ linh hoạt, tăng cường dự trữ ngoại hối và nâng cao khả năng giám sát tài chính. Quan trọng nhất là duy trì niềm tin của thị trường và phối hợp chặt chẽ giữa NHNN, các bộ ngành và đối tác quốc tế. Các bài học từ quá khứ và bối cảnh toàn cầu cho thấy sự chủ động, linh hoạt và chuẩn bị kỹ lưỡng là chìa khóa để giảm thiểu rủi ro và bảo vệ an ninh tài chính quốc gia.
