Nguyễn Cao (1837–1887) là một sĩ phu yêu nước cùng thời với các danh tướng và lãnh đạo kháng chiến nổi bật như:
📜 1. Tôn Thất Thuyết (1839–1913)
– Là đại thần triều Nguyễn, người khởi xướng và lãnh đạo Phong trào Cần Vương sau khi kinh thành Huế thất thủ năm 1885.
– Ông phò vua Hàm Nghi, tổ chức kháng chiến chống Pháp tại vùng núi Quảng Trị – Hà Tĩnh – Quảng Bình.
– Về mặt tư tưởng và hành động, Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Cao đều tiêu biểu cho thế hệ sĩ phu chọn "tử vì đạo" thay vì khuất phục ngoại bang.
So sánh:
| Tôn Thất Thuyết | Nguyễn Cao |
|---|---|
| Là đại thần trong triều đình Huế | Là sĩ phu – trí thức ngoài triều, đỗ Giải nguyên |
| Tổ chức kháng chiến quy mô lớn (Cần Vương) | Lãnh đạo nghĩa quân Bắc Kỳ – quy mô địa phương nhưng kiên cường |
| Trốn sang Trung Quốc sau khi thất bại | Bị bắt và hy sinh hiên ngang năm 1887 |
📜 2. Nguyễn Tri Phương (1800–1873)
– Là một danh tướng của triều Nguyễn, từng chỉ huy ba trận đánh chống Pháp tại Đà Nẵng, Gia Định, và thành Hà Nội.
– Bị thương trong trận Hà Nội 1873, ông tuyệt thực cho đến chết, để giữ trọn khí tiết.
– Nguyễn Tri Phương mất khi Nguyễn Cao mới 36 tuổi, nhưng hai người cùng thuộc dòng sĩ phu có lý tưởng “vì nước quên thân”, không đầu hàng giặc.
Điểm chung giữa Nguyễn Cao – Nguyễn Tri Phương:
-
Đều là biểu tượng khí tiết thời Nguyễn cuối kỳ
-
Cùng chống Pháp bằng cả văn và võ
-
Đều chọn chết vì danh dự, không chịu khuất phục
📜 3. Nguyễn Thiện Thuật (1844–1926)
– Lãnh đạo khởi nghĩa Bãi Sậy (Hưng Yên – Hải Dương), hoạt động cùng thời và cùng vùng với Nguyễn Cao.
– Hai người được xem là hai cánh tay nghĩa sĩ tiêu biểu ở Bắc Kỳ, cùng dấn thân khi triều đình Huế đã đầu hàng.
✅ Tổng kết:
Nguyễn Cao là một mắt xích đặc biệt trong chuỗi phong trào kháng Pháp cuối thế kỷ XIX. Ông không có quân hàm lớn như Nguyễn Tri Phương, không làm đại thần như Tôn Thất Thuyết, nhưng có đầy đủ tư chất của một trí thức dấn thân – lãnh đạo kháng chiến – tử vì nghĩa.
Sự kết nối giữa Nguyễn Cao và thế hệ đồng thời cho thấy:
Thế kỷ XIX không phải là thời kỳ suy tàn của lòng yêu nước, mà là thời kỳ khai sinh những anh hùng bất khuất trước bóng tối nô lệ.
