Nguyễn Gia Thiều (1741 – 1798) - Cung Oán Ngâm Khúc - Danh nhân văn hoá giữa thời loạn
Nguyễn Gia Thiều (1741 – 1798)
I. Tiểu sử
-
Nguyễn Gia Thiều, hiệu Ôn Như Hầu, sinh ngày 22/3/1741 tại làng Liễu Ngạn, Thuận Thành, Bắc Ninh.
-
Xuất thân trong gia đình quý tộc, có nhiều quan võ và thân thuộc với nhà chúa Trịnh.
-
Ông nội là Nguyễn Gia Châu (Siêu Quận công), cha là Nguyễn Gia Ngô (Quận công), mẹ là con gái chúa Trịnh Cương.
-
Từ nhỏ được học hành trong phủ chúa, từng giữ nhiều chức vụ quân sự quan trọng, như Hiệu úy, Tổng binh xứ Hưng Hóa.
-
Do thời cuộc biến động, năm 1786 Tây Sơn ra Bắc, ông trốn lên núi và từ chối cộng tác với triều Tây Sơn, sống ẩn dật cho đến khi qua đời năm 1798.
II. Sự nghiệp văn học và nghệ thuật
-
Nguyễn Gia Thiều là nhà thơ lớn, am hiểu sâu sắc văn học, sử học, triết học, và có tài nghệ trong âm nhạc, hội họa, kiến trúc.
-
Tác phẩm nổi tiếng nhất: “Cung Oán Ngâm Khúc” – một bài thơ ngâm bằng chữ Nôm, phản ánh nỗi lòng ai oán, phê phán thân phận người phụ nữ trong hoàng cung, mang đậm tâm trạng bi thương và kiêu hãnh.
-
Ngoài ra còn có các tập thơ chữ Hán (Ôn Như thi tập) và thơ chữ Nôm khác như Tây Hồ thi tập, Tứ Trai thi tập (chỉ còn lại vài bài).
-
Ông là người tiên phong trong việc sử dụng thể ngâm khúc và phát triển thơ Nôm đậm chất trữ tình và triết lý.
-
Các công trình hội họa và kiến trúc của ông từng được triều đình trọng vọng nhưng hiện không còn lưu giữ.
III. Ý nghĩa và ảnh hưởng
-
Nguyễn Gia Thiều là biểu tượng của tầng lớp quý tộc trí thức cuối thời Lê – Trịnh, sống trong bối cảnh xã hội đầy biến động, suy vong.
-
Tác phẩm “Cung Oán Ngâm Khúc” không chỉ là kiệt tác văn học mà còn là tiếng nói phản ánh hiện thực xã hội và phê phán chế độ phong kiến bất công.
-
Tên ông được đặt cho nhiều con đường và trường học ở Hà Nội, TP.HCM, Bắc Ninh, ghi nhận công lao văn hóa lớn lao.
IV. Một số câu chuyện nổi bật
-
Mặc dù là quan võ có chức vụ cao, Nguyễn Gia Thiều lại có xu hướng ẩn dật, chơi thơ, thưởng ngoạn nghệ thuật và triết học bên hồ Tây khi thời thế đổi thay.
-
Ông từng từ chối cộng tác với triều Tây Sơn dù được mời gọi vì giữ quan điểm riêng, lựa chọn cuộc sống ẩn dật.
-
Sự nghiệp văn học của ông thể hiện sự kết hợp giữa tài năng nghệ thuật và tư tưởng phản kháng xã hội phong kiến.
công lao của ông? tại sao được đặt tên trường tên đường
câu hỏi này giúp ta nhìn rõ vì sao Nguyễn Gia Thiều được tôn vinh là danh nhân văn hóa lớn, dù ông không phải là một anh hùng đánh giặc hay người sáng lập triều đại. Dưới đây là phân tích chi tiết về công lao và lý do ông được đặt tên cho trường, đường phố ở nhiều nơi trên cả nước 👇
🇻🇳 I. CÔNG LAO CỦA NGUYỄN GIA THIỀU
1. Công lao lớn nhất: Đóng góp cho văn học dân tộc
-
Nguyễn Gia Thiều là tác giả của “Cung oán ngâm khúc”, một kiệt tác văn học bằng chữ Nôm, được xem là đỉnh cao của thể loại ngâm khúc trong văn học Việt Nam thế kỷ XVIII.
-
Tác phẩm này đã:
-
Mở rộng biên độ cảm xúc và triết lý nhân sinh trong thơ ca trung đại.
-
Nâng văn học chữ Nôm lên trình độ bác học, sánh với các tác phẩm lớn như Chinh phụ ngâm, Truyện Kiều.
-
Thể hiện sâu sắc nỗi đồng cảm với thân phận con người, đặc biệt là người phụ nữ bị áp bức trong xã hội phong kiến.
-
Đồng thời, ẩn chứa tư tưởng nhân văn, phê phán quyền lực và sự sa đọa của tầng lớp thống trị cuối thời Lê – Trịnh.
-
🪶 → Công lao này giúp Nguyễn Gia Thiều được xem là “một trong ba đỉnh cao ngâm khúc Việt Nam”, cùng với Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm (Chinh phụ ngâm) và Nguyễn Du (Truyện Kiều).
2. Công lao trong gìn giữ và phát triển ngôn ngữ dân tộc
-
Nguyễn Gia Thiều đã sử dụng chữ Nôm — tiếng Việt thuần túy — thay vì chữ Hán, trong thời kỳ mà văn chương cung đình vẫn chuộng Hán tự.
-
Ông góp phần khẳng định giá trị và sức biểu đạt của tiếng Việt, đặt nền móng cho sự phát triển của văn học dân tộc sau này.
-
“Cung oán ngâm khúc” là một chứng minh hùng hồn rằng ngôn ngữ Việt có thể truyền tải những tư tưởng triết học, cảm xúc tinh vi và nghệ thuật bác học.
3. Công lao về tư tưởng nhân văn và triết lý sống
-
Nguyễn Gia Thiều là một trí thức quý tộc nhưng có tinh thần phản tỉnh, dám lên tiếng trước những bất công của xã hội phong kiến.
-
Dù sống trong phủ chúa, ông vẫn thấu hiểu nỗi khổ của dân, của phụ nữ bị giam hãm trong quyền lực và lễ giáo.
-
Trong tư tưởng của ông, ta thấy sự kết hợp giữa:
-
Nho giáo (lễ, nghĩa, trung, tín)
-
Phật giáo (từ bi, nhân quả, luân hồi)
-
Lão giáo (tự do, thoát tục, sống thuận tự nhiên)
→ Chính sự tổng hòa đó tạo nên chiều sâu triết học trong tác phẩm của ông.
-
4. Đóng góp trong nghệ thuật, kiến trúc và văn hóa cung đình
-
Ngoài thơ văn, ông còn giỏi âm nhạc, hội họa, kiến trúc và trang trí, từng được chúa Trịnh giao giám sát việc xây tháp chùa Thiên Tích và trang hoàng phủ chúa.
-
Ông là một nghệ sĩ toàn tài của thời Lê – Trịnh, tiêu biểu cho văn hóa cung đình Việt Nam giai đoạn rực rỡ cuối cùng trước khi sụp đổ.
🏫 II. TẠI SAO NGUYỄN GIA THIỀU ĐƯỢC ĐẶT TÊN TRƯỜNG, TÊN ĐƯỜNG?
Việc đặt tên đường, tên trường nhằm tôn vinh những người có công lao lớn về chính trị, quân sự, hoặc văn hóa – tư tưởng.
Nguyễn Gia Thiều được vinh danh chủ yếu ở nhóm thứ ba — danh nhân văn hóa.
1. Vì ông là biểu tượng của trí thức Việt Nam yêu nước và nhân đạo
-
Dù xuất thân quý tộc, Nguyễn Gia Thiều không lợi dụng địa vị để vinh thân phì gia, mà chọn con đường ẩn dật, tu dưỡng, sống thanh cao, lấy nghệ thuật và tư tưởng nhân văn làm trọng.
-
Ông tiêu biểu cho lớp nho sĩ phản tỉnh, đặt câu hỏi về giá trị quyền lực và đạo lý con người.
2. Vì tác phẩm của ông trở thành di sản văn hóa quốc gia
-
“Cung oán ngâm khúc” được đưa vào chương trình giảng dạy văn học, được UNESCO và giới nghiên cứu đánh giá là một trong những áng thơ tiêu biểu của văn học Việt Nam cổ điển.
-
Tác phẩm này đã vượt thời gian, trở thành tài sản tinh thần của dân tộc, nên việc đặt tên trường học mang ý nghĩa khuyến khích học sinh học tập tinh thần “văn – tri – nhân”.
3. Vì ông là người con ưu tú của Bắc Ninh – vùng đất hiếu học
-
Bắc Ninh là cái nôi của văn hiến (Kinh Bắc xưa), nên việc đặt tên trường, tên đường “Nguyễn Gia Thiều” là vinh danh một danh nhân quê hương, người đã làm rạng danh đất học Kinh Bắc.
💬 Kết luận
Nguyễn Gia Thiều được đặt tên cho nhiều trường học, đường phố không phải vì ông là anh hùng trận mạc,
mà vì ông là anh hùng của trí tuệ, của tâm hồn, của nhân nghĩa và ngôn ngữ dân tộc.Ông là biểu tượng của người trí thức Việt Nam có tâm, có tầm, có tài, sống trong thời loạn nhưng vẫn giữ vững nhân cách và cống hiến cho văn hóa dân tộc.
