Phong trào sĩ phu kháng Pháp độc lập ở Bắc Kỳ cuối thế kỷ XIX

Phong trào sĩ phu kháng Pháp độc lập ở Bắc Kỳ cuối thế kỷ XIX, trong đó tiêu biểu là Nguyễn Cao, Nguyễn Thiện Thuật, v.v.

🛡️ Phong trào sĩ phu Bắc Kỳ độc lập (1873–1896)

🔹 1. Khái niệm

Đây là những phong trào:

Do các nhà nho, trí thức, cựu quan triều đình tự tổ chức,
Nổ ra không theo lệnh trực tiếp của triều đình Huế, hoặc diễn ra trước/ngoài phong trào Cần Vương,
Nhưng đều chống Pháp, bảo vệ dân tộc, thể hiện khí tiết sĩ phu trong bối cảnh đất nước bị xâm lược.

📍 2. Các phong trào và nhân vật tiêu biểu ở Bắc Kỳ

Tên nhân vật	Địa bàn hoạt động	Thời gian	Đặc điểm
Nguyễn Cao	Bắc Ninh – Lạng Giang – Kinh Môn	1873–1887	Đỗ Giải nguyên, tổ chức nghĩa quân, giữ chức Tán lý quân vụ, hy sinh anh dũng.
Nguyễn Thiện Thuật	Hưng Yên – Hải Dương (Bãi Sậy)	1885–1892	Trí thức kháng Pháp lâu dài, lãnh đạo khởi nghĩa Bãi Sậy, hoạt động độc lập sau khi Hàm Nghi bị bắt.
Đặng Như Mai	Ninh Bình	1886–1888	Nhà nho nổi tiếng, tổ chức nghĩa quân chống Pháp, bị giặc bắt và tử tiết.
Nguyễn Quang Bích	Sơn Tây – Hưng Hóa – Tuyên Quang	1885–1890	Vừa là trí thức, vừa là chỉ huy nghĩa quân ở vùng Tây Bắc, hoạt động độc lập và lâu dài.
Hoàng Hoa Thám	Yên Thế (Bắc Giang)	1885–1913	"Hùm xám Yên Thế", chiến đấu hơn 20 năm, ban đầu hưởng ứng Cần Vương, sau hoạt động tự chủ, mang màu sắc dân quân – nông dân.

⚔️ 3. Đặc điểm của phong trào sĩ phu độc lập Bắc Kỳ

Chủ động – tự phát: Không chờ lệnh triều đình, họ hành động dựa vào lòng yêu nước và trách nhiệm cá nhân.
Kết hợp văn – võ: Nhiều người là cử nhân, tiến sĩ, từng làm quan, nhưng tự nguyện cầm gươm thay bút.
Tổ chức linh hoạt, dựa vào dân: Ít vũ khí, quân số nhỏ, nhưng linh động và bền bỉ.
Tư tưởng vừa trung quân vừa dân tộc: Ban đầu trung với vua, nhưng về sau hướng dần sang tư tưởng “cứu nước là trên hết”, kể cả khi vua đã bị bắt (như Nguyễn Thiện Thuật tiếp tục chiến đấu sau 1888).

🧭 Phân biệt với Phong trào Cần Vương chính thống

Tiêu chí	Sĩ phu Bắc Kỳ độc lập	Cần Vương chính thống
Lãnh đạo	Trí thức, cựu quan ở địa phương	Tôn Thất Thuyết, vua Hàm Nghi, các đại thần
Thời điểm phát động	Từ 1873 (trước cả chiếu Cần Vương)	Sau ngày 13/7/1885
Danh nghĩa	Hành động vì nghĩa lớn, không chờ lệnh vua	Nhân danh “phò vua – cứu nước”
Tổ chức – hình thức	Tự phát, quy mô nhỏ – trung	Có tổ chức trung ương ban đầu, sau tan rã
Điểm nổi bật	Kiên trì, dẻo dai, gắn bó với nhân dân	Bắt đầu rầm rộ, nhưng mau chóng suy yếu

🏁 Kết luận

Nguyễn Cao, cùng với Nguyễn Thiện Thuật, Nguyễn Quang Bích, Hoàng Hoa Thám... đại diện cho lớp trí thức Bắc Kỳ tự lực kháng chiến, dù không nằm trong hệ thống Cần Vương trung ương nhưng đã góp phần giữ vững ngọn lửa yêu nước. Họ là mắt xích nối giữa chí sĩ đầu thế kỷ XIX và các nhà cách mạng đầu thế kỷ XX.