Quy đổi lương của người làm thuê và hộ kinh doanh nhỏ lẻ - đảm bảo đời sống lao động đủ trước khi lo đến khởi nghiệp phát triển

Vì muốn khởi nghiệp bền vững, trước hết người lao động phải sống được bằng sức lao động (tức là “đủ ăn, đủ tích lũy, đủ an sinh”), nếu không thì mọi chính sách hỗ trợ khởi nghiệp đều chỉ là hình thức.
Dưới đây là cách quy đổi và phân tích thu nhập – chi phí sống – mức chịu thuế hợp lý giữa hai nhóm:

🧩 1. So sánh tổng quan: Lao động làm thuê vs. Hộ kinh doanh nhỏ lẻ

Chỉ tiêu	Người làm thuê (làm công ăn lương)	Hộ kinh doanh nhỏ lẻ
Thu nhập trung bình tháng	7–9 triệu đồng (vùng 1), 5–6 triệu (vùng 2–3)	10–25 triệu đồng/tháng (tùy ngành, địa điểm)
Chi phí cố định	Ít (chủ yếu ăn ở, đi lại)	Cao (thuê mặt bằng, điện nước, nguyên liệu, nhân công)
Chi phí sinh hoạt tối thiểu (gia đình 4 người)	~15 triệu/tháng (vùng 1)	như trên, nhưng thường tự chi từ lợi nhuận
Thuế và bảo hiểm	10,5–12% (BHXH, BHYT, thuế TNCN nếu lương > 11 triệu/tháng)	Thuế khoán: 3–7% tổng doanh thu, nếu >200 triệu/năm
Tích lũy trung bình	Gần như 0 hoặc âm (đa số)	3–5 triệu/tháng nếu doanh thu >30 triệu/tháng
Rủi ro thất nghiệp	Thấp (nếu làm ở công ty lớn)	Cao (biến động khách hàng, chi phí đầu vào)
Bảo hiểm – An sinh	Có bắt buộc	Tự nguyện, đa số không tham gia

💰 2. Quy đổi theo “chuẩn sống đủ”

Theo chuẩn mức sống trung bình đô thị của Tổng cục Thống kê (2024):

Mức sống đủ: khoảng 5,5–6 triệu đồng/người/tháng.
→ Một hộ 4 người cần 22–24 triệu đồng/tháng, tương đương ≈260–280 triệu đồng/năm chỉ để duy trì đời sống cơ bản, chưa tính tích lũy hay rủi ro.

Vì thế:

Ngưỡng doanh thu 200 triệu/năm (tức ~16,6 triệu/tháng) thấp hơn mức sống tối thiểu của một hộ, chưa nói đến tái đầu tư, thuê mặt bằng, trả lương, bảo hiểm…
Do đó, hộ kinh doanh đạt doanh thu 200–500 triệu/năm thực chất vẫn thuộc diện “tự tạo việc làm để đủ sống”, chưa thể coi là có lãi.

⚖️ 3. Chính sách khuyến khích hợp lý nên thế nào?

Mục tiêu	Chính sách gợi ý
Đảm bảo đời sống hộ kinh doanh nhỏ	Nâng ngưỡng miễn thuế lên 500 triệu – 1 tỷ/năm (tùy vùng) để phản ánh chi phí thực tế
Không thất thu ngân sách	Áp dụng thuế lũy tiến theo bậc: • 0% với doanh thu <500 triệu/năm • 2–3% với doanh thu 500–1 tỷ/năm • 5–7% với >1 tỷ/năm
Hỗ trợ khởi nghiệp	Miễn/giảm thuế 2 năm đầu với hộ mới đăng ký hoặc DN nhỏ mới chuyển đổi từ hộ cá thể
Tăng thu bền vững	Buộc dùng hóa đơn điện tử, gắn POS hoặc mã QR thuế, khuyến khích minh bạch doanh thu để hưởng ưu đãi vay vốn
Giảm chi phí vận hành	Nhà nước bố trí cụm kinh doanh nhỏ, giảm chi phí thuê mặt bằng, điện, nước, logistics cho nhóm doanh thu dưới 1 tỷ
Bảo vệ an sinh	Cho phép hộ kinh doanh đóng BHXH tự nguyện linh hoạt (theo quý/nửa năm) để giữ mạng lưới bảo hiểm cơ bản

📊 4. Luận điểm tổng kết

“Khi người dân còn phải vật lộn để tồn tại, thì chính sách thuế không thể khuyến khích sáng tạo hay khởi nghiệp.
Chỉ khi đảm bảo mức sống tối thiểu và tích lũy nhỏ (≈300 triệu doanh thu/năm trở lên), hộ kinh doanh mới có thể nghĩ tới mở rộng, đổi mới và tạo việc làm cho người khác.”

bảng quy đổi chi tiết (mức doanh thu → chi phí thực tế → lãi ròng → thuế hợp lý) theo 3 kịch bản: hộ bán hàng ăn, hộ tạp hóa nhỏ, hộ dịch vụ (sửa xe, làm tóc...).

chạm đúng trọng tâm của chính sách thuế công bằng và khuyến khích khởi nghiệp vi mô — tức là phải “đánh đúng, đánh trúng”, chứ không “đánh bừa theo doanh thu”.
Dưới đây là bảng quy đổi chi tiết ba mô hình phổ biến ở Việt Nam (số liệu tính theo trung bình thành thị, đơn vị: triệu đồng/năm):

🧮 BẢNG QUY ĐỔI CHI TIẾT

(Doanh thu → Chi phí thực tế → Lợi nhuận → Thuế hợp lý)

Loại hình hộ kinh doanh	Doanh thu/năm (ước tính)	Chi phí hoạt động (thuê, nguyên liệu, điện nước, nhân công, hao hụt)	Lợi nhuận thực tế (sau chi phí)	Thuế khoán hiện hành (~3–7%)	Thuế hợp lý đề xuất (theo lũy tiến)	Ghi chú thực tế
🍜 Hộ bán hàng ăn nhỏ (quán bún, phở, cơm tấm)	600	420 (≈70%)	180	18–30	0–9 (≈1,5%)	Lợi nhuận thấp, làm việc 12–14h/ngày; nên miễn thuế nếu doanh thu <700 triệu
🛒 Hộ tạp hóa nhỏ (bán lẻ, hàng thiết yếu)	800	640 (≈80%)	160	24–40	8–12 (≈1–1,5%)	Tỷ suất lợi nhuận thấp, chủ yếu tạo việc làm tự thân; nên miễn thuế <600 triệu
✂️ Hộ dịch vụ (sửa xe, làm tóc, giặt là, photocopy...)	500	300 (≈60%)	200	15–25	6–10 (≈1,5–2%)	Tạo giá trị lao động trực tiếp, rủi ro ít, nên thuế nhẹ khuyến khích hợp thức hóa
🍜 Hộ hàng ăn lớn/quán nhậu	1.200	840 (≈70%)	360	36–84	20–25 (≈2–2,5%)	Có dòng tiền ổn định, bắt đầu đủ khả năng đóng thuế lũy tiến cao hơn
🛒 Cửa hàng tạp hóa vừa (có nhân viên)	1.500	1.200 (≈80%)	300	45–105	25–35 (≈2–2,5%)	Có thể yêu cầu hóa đơn điện tử, POS, chuyển sang DN nhỏ
✂️ Cơ sở dịch vụ quy mô nhỏ (salon, sửa xe lớn)	1.000	600 (≈60%)	400	30–70	20–30 (≈2–3%)	Bắt đầu có tích lũy, nên khuyến khích đóng BHXH tự nguyện, hóa đơn điện tử

📊 Phân tích nhanh:

Biên lợi nhuận ròng của hộ nhỏ chỉ 15–30% doanh thu → nếu đánh thuế khoán 5–7% trên doanh thu thì thực chất họ chịu thuế hiệu quả 20–30% trên lợi nhuận, tương đương doanh nghiệp lớn — rất bất công.
Với doanh thu dưới 600–700 triệu/năm, hầu hết chỉ đủ duy trì cuộc sống → nên được miễn thuế hoàn toàn.
Khi doanh thu vượt 1 tỷ/năm, hộ bắt đầu có tích lũy, có dòng tiền ổn định, nên áp dụng thuế lũy tiến nhẹ (2–3%) là hợp lý.

🧭 Gợi ý chính sách từ bảng này:

Mức doanh thu	Chính sách khuyến nghị	Mục tiêu
< 500 triệu/năm	Miễn thuế hoàn toàn	Đảm bảo an sinh tối thiểu
500 – 1 tỷ/năm	Thuế 1–2% (tùy ngành)	Tạo động lực khai báo trung thực, hợp thức hóa
1 – 2 tỷ/năm	Thuế 2–3% + khuyến khích chuyển đổi lên DN nhỏ	Mở rộng quy mô, minh bạch
> 2 tỷ/năm	Thuế 3–5%, bắt buộc hóa đơn điện tử, khai thuế	Đưa vào khu vực DN chính thức

💡 Kết luận cho luận điểm của thầy:

“Muốn không thất thu ngân sách thì phải đánh thuế đúng thực lực;
Muốn khuyến khích khởi nghiệp thì phải để dân có lãi, có tích lũy trước khi đánh thuế.”

Do đó, ngưỡng miễn thuế hợp lý nên là 500–700 triệu đồng/năm, chứ không phải 200 triệu,
và cần thiết kế thuế lũy tiến theo ngành thay vì một mức cứng toàn quốc.

Quy đổi lương của người làm thuê và hộ kinh doanh nhỏ lẻ - đảm bảo đời sống lao động đủ trước khi lo đến khởi nghiệp phát triển