Sát thần Đinh Lễ - nỗi khiếp sợ của Giặc Minh
Đinh Lễ (? – 1427), còn được gọi là Lê Lễ do được ban quốc tính họ Lê, là một danh tướng và khai quốc công thần nhà Lê sơ, quê ở Thùy Cối, Lam Sơn, Thọ Xuân, Thanh Hóa. Ông là cháu gọi Lê Lợi bằng cậu, tham gia khởi nghĩa Lam Sơn từ những ngày đầu (1418) và lập nhiều chiến công hiển hách trong cuộc kháng chiến chống quân Minh. Dưới đây là thông tin chi tiết về cuộc đời và sự nghiệp của ông:
Thân thế và khởi đầu
- Nguồn gốc: Đinh Lễ xuất thân từ một gia đình thế phiệt ở Thanh Hóa, có truyền thống chống giặc ngoại xâm. Theo gia phả họ Đinh ở Thái Bình, ông được cho là thuộc dòng dõi Nam Việt Vương Đinh Liễn. Cha ông là Đinh Tôn Nhân, từng làm Thái úy đời nhà Trần. Ông có hai em trai là Đinh Bồ và Đinh Liệt, cũng là những tướng tài của khởi nghĩa Lam Sơn.
- Tham gia khởi nghĩa: Năm 1418, Đinh Lễ cùng anh em gia nhập nghĩa quân Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo. Với sức khỏe vượt trội, võ nghệ cao cường và mưu lược, ông thường làm cận vệ cho Lê Lợi trong những ngày đầu kháng chiến.
Chiến công nổi bật
- Những năm đầu gian khó (1418-1424):
- Khi quân Minh bắt được vợ con và nhiều người thân của Lê Lợi, tinh thần nghĩa quân sa sút. Đinh Lễ cùng các tướng như Lê Vấn, Lê Bí, Lê Xí, Lê Đạp theo Lê Lợi rút lên núi Chí Linh, chịu cảnh thiếu lương thực, ăn cỏ và măng tre hơn hai tháng. Sau khi quân Minh rút lui, ông giúp Lê Lợi tập hợp tàn quân, dựng trại ở Mường Khao.
- Năm 1424, trong trận Khả Lưu (Nghệ An), Đinh Lễ cùng Lê Sát dẫn đầu cuộc tấn công, đánh bại quân Minh do Trần Trí và Sơn Thọ chỉ huy, chém tướng Hoàng Thành, bắt sống Đô đốc Chu Kiệt, thu nhiều chiến lợi phẩm.
- Chiến dịch Nghệ An (1425):
- Đinh Lễ được giao tuần tra ở Diễn Châu. Ông bố trí phục binh, đánh úp đoàn thuyền lương 300 chiếc của quân Minh do Đô ty Trương Hùng chỉ huy. Quân Minh trong thành Diễn Châu mở cửa đón lương, bị quân mai phục của Đinh Lễ tấn công, chém chết Thiên hộ họ Tưởng và hơn 300 quân. Ông cướp được thuyền lương, truy kích quân Minh đến tận Tây Đô (Thanh Hóa). Lê Lợi cử Lý Triện và Lê Sát tiếp ứng, buộc quân Minh cố thủ trong thành.
- Đinh Lễ chiêu mộ dân chúng Tây Đô, tuyển chọn người khỏe mạnh để vây thành, góp phần làm suy yếu lực lượng quân Minh.
- Trận Tốt Động – Chúc Động (1426):
- Đây là trận đánh làm nên tên tuổi của Đinh Lễ. Cùng với Lý Triện và Nguyễn Xí, ông dụ quân Minh do Vương Thông chỉ huy vào ổ mai phục ở Tốt Động. Quân Lam Sơn đại thắng, giết tướng Minh Trần Hiệp, Lý Lượng, làm Vương Thông bị thương, tiêu diệt hàng vạn quân địch. Chiến thắng này giúp nghĩa quân bao vây Đông Đô (Hà Nội), khiến dân chúng các phủ huyện hưởng ứng rầm rộ.
- Sử gia Ngô Sĩ Liên đánh giá Đinh Lễ và Lý Triện là hai tướng giỏi nhất của nghĩa quân Lam Sơn.
Cái chết và di sản
- Tử trận (1427):
- Tháng 3/1427, khi quân Lam Sơn vây thành Đông Quan, Vương Thông cho quân tinh nhuệ tập kích trại của Thái giám Lê Nguyễn ở Tây Phù Liệt. Lê Lợi sai Đinh Lễ và Nguyễn Xí dẫn 500 quân Thiết Đột tiếp viện, đánh lui quân Minh. Tuy nhiên, khi truy đuổi đến My Động (nay thuộc Hoàng Mai, Hà Nội), quân Minh thấy lực lượng Lam Sơn ít, quay lại phản công. Voi chiến của Đinh Lễ và Nguyễn Xí sa lầy, cả hai bị bắt. Đinh Lễ không chịu khuất phục, bị quân Minh giết ngày 9/3/1427. Nguyễn Xí may mắn trốn thoát.
- Lê Lợi vô cùng thương tiếc, phong em trai Đinh Lễ là Đinh Liệt làm Nhập nội Thiếu úy, tước Á Hầu. Các vợ lẽ của Đinh Lễ được phong Tông Cơ (tương đương quận chúa).
- Vinh danh:
- Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi, truy tặng Đinh Lễ hàm Nhập nội Kiểm hiệu Tư đồ, xếp thứ 2 trong 136 khai quốc công thần. Năm 1429, ông được ban biển ngạch công thần, tước Đình Thượng Hầu.
- Đền thờ Đinh Lễ tại thị trấn Vạn Hà, Thiệu Hóa, Thanh Hóa, được công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia năm 1994. Đền thờ tam Quốc công (Đinh Lễ, Đinh Bồ, Đinh Liệt) tại Đông Cao, Nông Cống, cũng là nơi tưởng niệm ông.
Đánh giá
- Tài năng và tính cách: Đinh Lễ được mô tả là dũng cảm, mưu lược, võ nghệ cao cường, trung thành tuyệt đối với Lê Lợi. Tuy nhiên, ông bị phê phán vì thói khinh địch. Lê Lợi từng cảnh báo: “Thắng trăm trận không phải là hay, cậy giỏi quen thắng thì thất bại có thể đến ngay.” Sự chủ quan trong trận My Động dẫn đến cái chết của ông.
- Sử gia nhận xét: Ngô Sĩ Liên trong Đại Việt Sử ký Toàn thư ca ngợi lòng dũng cảm và tinh thần phục thù của Đinh Lễ, dù thất bại vì khinh địch. Lê Quý Đôn trong Đại Việt Thông Sử đánh giá cao đóng góp của ông trong chiến thắng chung cuộc của khởi nghĩa Lam Sơn.
Di sản văn hóa
- Đinh Lễ cùng em trai Đinh Liệt được đặt tên phố tại quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, thể hiện sự kính trọng của hậu thế.
- Tên tuổi ông được lưu truyền trong sử sách và các di tích lịch sử, là biểu tượng của lòng yêu nước và tinh thần bất khuất.
