Để hiểu vì sao Nga chọn đa đảng sau 1991 nhưng vẫn không đi theo mô hình “Tây” hoàn toàn, ta phải nhìn ở cả góc lịch sử – chính trị – địa chiến lược.
1. Bối cảnh lịch sử
-
Trước 1991: Nga là trung tâm Liên Xô, theo mô hình XHCN – một đảng cầm quyền (Đảng Cộng sản Liên Xô).
-
1991: Liên Xô tan rã, Đảng Cộng sản mất vai trò lãnh đạo, Nga ban hành Hiến pháp mới (1993).
-
Hiến pháp Nga quy định đa đảng, tam quyền phân lập, kinh tế thị trường → nhằm thoát khỏi khủng hoảng chính trị – kinh tế sau khi Liên Xô sụp đổ.
2. Tại sao chọn đa đảng?
-
Áp lực quốc tế và cải cách nội bộ
-
Sau khi Liên Xô tan rã, phương Tây (Mỹ, EU) gây sức ép yêu cầu Nga dân chủ hóa.
-
Xã hội Nga lúc đó cũng chán nản mô hình cũ, muốn thử hướng mới.
-
-
Giữ hình ảnh và quan hệ quốc tế
-
Nếu Nga giữ nguyên chế độ một đảng, dễ bị cô lập và mất cơ hội hợp tác với phương Tây, vốn lúc đó là trục chính của kinh tế toàn cầu.
-
-
Nhu cầu ổn định trong hỗn loạn
-
Thập niên 1990, Nga hỗn loạn, “tư bản hoang dã”, tài phiệt lộng hành.
-
Đa đảng được coi là cách để xây dựng hệ thống chính trị hợp pháp, mới mẻ, tránh bị coi là “tàn dư Liên Xô”.
-
3. Vì sao không “bị Tây hóa hoàn toàn”?
-
Truyền thống lịch sử
-
Nga luôn có ý thức “đại cường độc lập”, không muốn phụ thuộc vào bất kỳ khối nào.
-
Trong lịch sử, Nga nhiều lần đối đầu phương Tây (Napoleon, Hitler, Chiến tranh Lạnh).
-
-
Địa – chính trị đặc biệt
-
Nga nằm giữa Âu – Á, vừa chịu ảnh hưởng châu Âu, vừa có bản sắc Á-Âu riêng.
-
Nga coi mình là “nền văn minh riêng” (civilization state), không thuộc hẳn Tây Âu hay Đông Á.
-
-
Thực tế chính trị
-
Dù Hiến pháp quy định đa đảng, nhưng Nga không có đa đảng tự do như Mỹ, Anh.
-
Hệ thống chính trị thực tế là “đa đảng hình thức, một đảng chi phối”:
-
Đảng Nước Nga Thống nhất (ủng hộ Putin) giữ vai trò áp đảo.
-
Các đảng khác tồn tại nhưng ít ảnh hưởng (Cộng sản, Dân chủ Tự do, Công bằng…).
-
-
-
Kinh nghiệm từ thập niên 1990
-
Khi Nga “theo Tây” (thời Yeltsin), hậu quả là: kinh tế khủng hoảng, GDP sụt giảm 40%, xã hội bất ổn, tài phiệt thao túng.
-
Bài học này khiến Nga (từ thời Putin) quay lại mô hình “dân chủ có kiểm soát”, tức là đa đảng trên danh nghĩa, nhưng quyền lực tập trung vào Tổng thống và đảng cầm quyền.
-
4. Tình hình hiện nay
-
Nga vẫn duy trì Hiến pháp đa đảng, nhưng thực chất:
-
Putin + Nước Nga Thống nhất gần như kiểm soát toàn bộ chính trường.
-
Các đảng đối lập yếu, hoặc bị kiểm soát chặt.
-
-
Nga giữ khoảng cách với phương Tây, xây dựng liên minh riêng (BRICS, SCO).
-
Chính trị ổn định, nhưng bị phương Tây coi là “phi dân chủ”.
🔑 Tóm gọn:
-
Nga chọn đa đảng sau 1991 vì sức ép lịch sử và quốc tế, để tái hòa nhập thế giới.
-
Nhưng không “theo Tây” hoàn toàn vì: truyền thống độc lập, bản sắc riêng, địa chính trị đặc biệt, và bài học cay đắng từ thời Yeltsin.
-
Thực tế, Nga hiện nay có thể coi là “đa đảng có kiểm soát – thực chất là bán độc đảng” với Putin và Nước Nga Thống nhất.
Bảng so sánh mô hình chính trị
| Tiêu chí | Đa đảng phương Tây | Đa đảng kiểu Nga | Một đảng (VN/Trung) |
|---|---|---|---|
| Nguyên tắc | Cạnh tranh quyền lực thực sự giữa nhiều đảng. Chính phủ thay đổi khi bầu cử. | Có nhiều đảng, nhưng Đảng cầm quyền (Nước Nga Thống nhất) chi phối gần như tuyệt đối. | Một đảng duy nhất lãnh đạo (ĐCSVN, ĐCSTQ). Không có cạnh tranh chính trị chính thức. |
| Tính dân chủ – đại diện | Cao, nhiều đảng phản ánh lợi ích đa dạng. | Trung bình, có hình thức đa đảng nhưng hạn chế đối lập mạnh. | Thấp theo chuẩn phương Tây, nhưng đảng cầm quyền tuyên bố đại diện toàn dân. |
| Ổn định chính trị | Trung bình: dễ thay đổi chính phủ, có thể bất ổn (Mỹ chia rẽ đảng phái, Ý thay đổi chính phủ liên tục). | Cao: thực chất gần giống một đảng nên chính sách ổn định. | Rất cao: một đảng kiểm soát, ít thay đổi đột ngột. |
| Hiệu quả quản trị | Phụ thuộc vào sự đồng thuận giữa các đảng, nhiều khi chậm vì “chính trị phe phái”. | Hiệu quả trung bình: ổn định hơn phương Tây, nhưng vẫn có “đa đảng đối lập yếu” gây tiếng nói đa chiều. | Cao trong việc huy động nguồn lực, ra quyết định nhanh; nhưng nguy cơ quan liêu, bảo thủ. |
| Khả năng kiểm soát quyền lực | Tốt: có đối lập, báo chí tự do, tam quyền phân lập. | Hạn chế: có đối lập nhưng bị kiểm soát, tam quyền phân lập yếu. | Thấp: quyền lực tập trung, kiểm soát nội bộ trong đảng là chính. |
| Tính linh hoạt chính sách | Linh hoạt, thay đổi theo chu kỳ bầu cử. Nhưng dễ gây “đứt gãy chính sách”. | Tương đối linh hoạt nhưng vẫn giữ ổn định vì quyền lực tập trung. | Ổn định lâu dài, nhưng ít linh hoạt khi bối cảnh thay đổi nhanh. |
| Kinh tế – xã hội | Phát triển mạnh, sáng tạo cao, nhưng cũng phân hóa giàu nghèo, khủng hoảng chính trị – xã hội. | Khá mạnh (Nga), nhưng chịu trừng phạt và phụ thuộc tài nguyên. Hệ thống tài phiệt ảnh hưởng lớn. | Tăng trưởng cao (Trung Quốc, VN), ổn định chính trị, huy động nguồn lực nhanh. Nhưng đối mặt thách thức về đổi mới và minh bạch. |
🔑 Kết luận ngắn gọn:
-
Đa đảng phương Tây → dân chủ cao, nhưng bất ổn chính trị, thay đổi chính sách liên tục.
-
Đa đảng kiểu Nga → ổn định hơn, nhưng dân chủ thực chất hạn chế, quyền lực vẫn tập trung.
-
Một đảng (VN/Trung) → ổn định chính trị, phát triển nhanh, nhưng dễ rơi vào quan liêu, ít cạnh tranh quyền lực.
