Việc cả chúa Trịnh ở Đàng Ngoài và chúa Nguyễn ở Đàng Trong đều bại dưới tay Tây Sơn không phải ngẫu nhiên, mà là kết quả của nhiều nguyên nhân sâu xa về chính trị – xã hội – kinh tế – quân sự.
🔎 Lý do chung khiến cả Trịnh và Nguyễn đều bại
-
Xã hội mục nát, nhân dân bất mãn
-
Cả hai chính quyền đều tồn tại lâu (Trịnh > 200 năm, Nguyễn > 200 năm).
-
Quan lại tham nhũng, nông dân khổ cực vì sưu cao thuế nặng, chiến tranh Trịnh – Nguyễn kéo dài khiến đất nước kiệt quệ.
-
Mâu thuẫn giai cấp lên đến đỉnh điểm → nông dân sẵn sàng đi theo Tây Sơn.
-
-
Kiêu binh và nội loạn ở Đàng Ngoài
-
Cuối thế kỷ XVIII, quân đội Trịnh suy yếu vì nạn kiêu binh (binh lính kiêu căng, hỗn láo, lấn át triều đình).
-
Chính quyền Lê – Trịnh mất kiểm soát, vua chúa ăn chơi xa xỉ → xã hội rối ren, dân quay lưng.
-
-
Đàng Trong khủng hoảng kế vị
-
Thời chúa Nguyễn Phúc Thuần, triều đình Đàng Trong chia bè kết cánh, quyền thần lộng hành, nội bộ suy yếu.
-
Dân miền Trung cực khổ vì thiên tai, mất mùa, lại bị bóc lột nặng nề → dễ hưởng ứng khởi nghĩa Tây Sơn.
-
-
Tây Sơn có chính nghĩa và sự ủng hộ rộng rãi
-
Lúc khởi nghĩa, Tây Sơn nêu khẩu hiệu: “Phù Lê diệt Trịnh, đánh Nguyễn cứu dân”.
-
Nông dân, sĩ phu, thương nhân đều hưởng ứng vì thấy Tây Sơn đại diện cho công bằng, trật tự mới.
-
Nhiều danh sĩ Bắc Hà (Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích…) cũng ra giúp Tây Sơn.
-
-
Quân sự: Tây Sơn cải cách vượt trội
-
Nguyễn Huệ và Tây Sơn dùng chiến thuật linh hoạt, kỷ luật cao, dựa vào dân → đánh đâu thắng đó.
-
Quân Trịnh – Nguyễn tuy đông nhưng rệu rã, thiếu tinh thần chiến đấu.
-
Tây Sơn còn kiểm soát được vùng đất Gia Định giàu lúa gạo, làm hậu phương vững chắc.
-
🔎 Vì sao Tây Sơn thắng nhanh như vậy?
-
Đánh Nguyễn (1771–1777): Tây Sơn diệt nhanh họ Nguyễn ở Phú Xuân, Gia Định vì dân bất mãn, chính quyền rối loạn.
-
Đánh Trịnh (1786): Nguyễn Huệ chỉ trong vài tháng tiến ra Bắc, quân Trịnh tan rã vì kiêu binh, triều đình suy yếu.
-
Thống nhất đất nước (1788–1789): Quân Tây Sơn có thể chống được cả quân Thanh 29 vạn → cho thấy sức mạnh quân sự vượt trội.
✅ Kết luận:
Cả Trịnh và Nguyễn đều bại vì mất lòng dân, xã hội khủng hoảng, nội bộ suy yếu, trong khi Tây Sơn lại có chính nghĩa, chiến lược quân sự vượt trội và được dân chúng ủng hộ.
