Thoại Ngọc Hầu -một danh tướng, nhà khai khẩn và nhà quản lý nổi tiếng dưới triều Nguyễn

Thoại Ngọc Hầu -một danh tướng, nhà khai khẩn và nhà quản lý nổi tiếng dưới triều Nguyễn

Thoại Ngọc Hầu (1761 – 1829) là một danh tướng, nhà khai khẩn và nhà quản lý nổi tiếng dưới triều Nguyễn, có công lớn trong việc mở mang, khai hoang và xây dựng vùng đất Nam Bộ, đặc biệt là An Giang và Kiên Giang. Ông được nhân dân tôn kính như một vị phúc thần, gắn liền với nhiều công trình lớn còn tồn tại đến nay.

---

🧭 I. Tiểu sử Thoại Ngọc Hầu

• Tên thật: Nguyễn Văn Thoại (阮文瑞)

• Tự: Ngọc Hầu (玉侯) – tên này về sau được dân gian gắn thêm chữ “Thoại” để gọi là “Thoại Ngọc Hầu”.

• Năm sinh – mất: 1761 – 1829

• Quê quán: làng An Hải, huyện Diên Phước, phủ Điện Bàn (nay thuộc Đà Nẵng).

Ông là người thông minh, giỏi chữ nghĩa, có tài tổ chức và quản lý. Khi còn trẻ, ông theo chúa Nguyễn Ánh (sau này là vua Gia Long) trong thời kỳ bôn tẩu chống Tây Sơn, lập nhiều chiến công nên được trọng dụng.

---

⚔️ II. Công lao và sự nghiệp

1. Gắn bó với vùng Nam Bộ

Sau khi nhà Nguyễn thống nhất đất nước (1802), vua Gia Long giao cho Nguyễn Văn Thoại vào trấn thủ vùng An Giang – Hà Tiên, khi ấy còn rất hoang vu, nhiều giặc cướp và dân cư thưa thớt.

Ông đã tổ chức khai khẩn ruộng đất, chiêu mộ dân lưu tán, lập làng, lập chợ, xây thành, mở đường và kênh rạch để phát triển kinh tế và an ninh biên giới.

---

2. Những công trình lớn

🏞️ a. Kênh Thoại Hà (1818)

• Dài hơn 30 km, nối Long Xuyên – Rạch Giá.

• Được đào trong 5 tháng với hàng nghìn nhân công.

• Kênh giúp thông thương, tưới tiêu, khai hoang và bảo vệ biên giới Tây Nam.

• Sau khi hoàn thành, vua Gia Long ban cho tên Thoại Hà, ghép từ tên ông.

• Ngọn núi gần đó cũng được đặt tên là Thoại Sơn, và khắc bia “Thoại Sơn” ghi công ông (tấm bia vẫn còn đến nay tại An Giang).

🌊 b. Kênh Vĩnh Tế (1819 – 1824)

• Là công trình lớn nhất và nổi tiếng nhất do ông chỉ huy.

• Dài khoảng 87 km, chạy dọc biên giới Việt – Campuchia, nối Châu Đốc với Hà Tiên.

• Hơn 80.000 dân phu tham gia đào kênh trong điều kiện vô cùng gian khổ.

• Kênh có ý nghĩa kinh tế, quân sự và quốc phòng cực kỳ quan trọng, đánh dấu cột mốc chủ quyền vùng biên giới Tây Nam.

• Sau khi hoàn thành, vua Minh Mạng đặt tên là Vĩnh Tế, để tưởng nhớ bà Châu Thị Tế, vợ Thoại Ngọc Hầu, người có công khuyến khích dân phu, chăm lo hậu cần trong quá trình đào kênh.

---

3. Quản trị và trị an

• Ông xây dựng thành Châu Đốc, lập đồn binh, bảo vệ dân, ngăn giặc Xiêm và giặc cướp.

• Lập nhiều xã, làng, chợ, khuyến khích dân canh tác, trồng trọt, phát triển nghề thủ công.

• Khi Campuchia xảy ra bất ổn, ông được triều đình cử sang bang giao, bảo vệ biên cương, luôn giữ thái độ mềm dẻo nhưng kiên quyết.

---

💎 III. Câu chuyện về Thoại Ngọc Hầu

Một trong những câu chuyện cảm động nhất là tình vợ chồng giữa ông và bà Châu Thị Tế:

Khi đào kênh Vĩnh Tế, công việc cực kỳ gian khổ, nhiều người dân phu bị bệnh, kiệt sức, thậm chí chết. Bà Châu Thị Tế đã cùng ông xuống tận nơi, mở kho gạo cứu dân, dựng trại phát thuốc, an ủi khuyến khích mọi người. Nhờ đó công trình mới hoàn thành mà không bị bỏ dở.
Sau khi kênh hoàn tất, ông xin vua lấy tên bà đặt cho kênh — “Vĩnh Tế Hà” — để ghi nhớ công đức của người phụ nữ hiền đức.

Cũng có truyền thuyết kể rằng, khi kênh gần hoàn thành, nhiều người đồn rằng “kênh chưa có linh, phải có sinh mạng tế thần” — ông thẳng tay ngăn chặn hủ tục đó, cho thấy ông là người minh triết và nhân nghĩa.

---

🕊️ IV. Cuối đời và tưởng niệm

• Ông mất năm 1829 tại Châu Đốc, được an táng ngay tại Lăng Thoại Ngọc Hầu dưới chân núi Sam (An Giang).

• Bên cạnh ông là mộ bà Châu Thị Tế và mộ của một người vợ khác.

• Lăng mộ được xây rất đẹp, đến nay vẫn là di tích lịch sử cấp quốc gia.

• Nhân dân tôn kính ông là “Đức Thoại Ngọc Hầu”, lập đền thờ ở nhiều nơi, đặc biệt ở núi Sam và Thoại Sơn (An Giang).

---

🌾 V. Công lao của Thoại Ngọc Hầu

---

💬 Lời đánh giá

• Vua Minh Mạng từng khen:

  “Thoại Ngọc Hầu tận trung báo quốc, tận hiếu an dân, là bậc thần trung hiền.”

• Nhà sử học Trần Trọng Kim viết trong Việt Nam Sử Lược:

  “Nguyễn Văn Thoại là một vị quan hết lòng vì dân, công lao mở mang miền Nam chẳng kém gì Mạc Cửu, Mạc Thiên Tích thuở trước.”