Trương Hán Siêu - Quân sư môn khách của Hưng Đạo Vương- cột trụ qua 4 đời vua Trần
Trương Hán Siêu (1274 - 1354), tự là Thăng Phủ, là một vị quan nổi tiếng dưới bốn đời vua nhà Trần. Ông không chỉ là một chính khách, nhà sử học mà còn là một danh nhân văn hóa lỗi lạc của dân tộc.
Công lao của Trương Hán Siêu
- Tham mưu cho nhà Trần: Khi còn trẻ, Trương Hán Siêu là môn khách của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Ông được đánh giá là một nhà quân sư tài giỏi, góp phần vào những chiến thắng lừng lẫy trong hai cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông.
- Đóng góp vào pháp luật và sử học: Ông cùng với Nguyễn Trung Ngạn là người được giao biên soạn hai bộ sách lớn của triều Trần là Hoàng triều đại điển và Luật Hình thư. Những bộ sách này đã góp phần xây dựng nền tảng pháp luật vững chắc, giúp nhà Trần ổn định và phát triển.
- Tác phẩm văn chương bất hủ: Trương Hán Siêu nổi tiếng với tác phẩm "Bạch Đằng giang phú". Đây được coi là một "áng thiên cổ hùng văn", ca ngợi chiến thắng vĩ đại trên sông Bạch Đằng, thể hiện niềm tự hào dân tộc và lòng yêu nước sâu sắc.
Sau khi mất, ông được hai vua Trần truy tặng các chức Thái bảo và Thái phó, được thờ ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám, thể hiện sự ghi nhận to lớn của triều đình và nhân dân đối với tài năng và công lao của ông.
SỰ NGHIỆP
Trương Hán Siêu là nhà chính trị, nhà thơ, nhà sử học danh tiếng, học thức sâu rộng, được các vua Trần luôn tôn gọi là Thầy chứ không gọi tên húy. Ông từng làm nhiều chức quan trải suốt 4 đời vua nhà Trần:
Năm 1308, vua Trần Anh Tông phong Trương Hán Siêu làm Hàn lâm học sĩ.
Năm, 1314, vua Trần Minh Tông phong Trương Hán Siêu giữ chức Hành khiển.
Năm 1339, vua Trần Hiến Tông phong Trương Hán Siêu làm Hữu ty lang trung.
Năm 1342, vua Trần Dụ Tông phong Trương Hán Siêu làm Tả ty lang trung kiêm Kinh lược sứ ở Lạng Giang, rồi thăng Tả gián nghị đại phu năm 1345 và năm 1351 làm Tham tri chính sự (như chức Thượng thư). Năm Quý Tỵ 1353, ông lãnh quân Thần sách ra trấn nhậm ở Hóa Châu (Huế), giữ đất này yên ổn. Tháng 11 năm sau, ông cáo bệnh xin về nghỉ, nhưng về chưa đến kinh sư thì ông mất. Sau khi ông mất, vua cho truy tặng hàm Thái bảo
Năm 1363, thượng hoàng Trần Nghệ Tông truy tặng Trương Hán Siêu chức Thái phó và được thờ ở Văn Miếu quốc gia (từ năm 1372), ngang với các bậc hiền triết đời xưa.
Trong Đại Việt sử ký toàn thư, Phan Phu Tiên nhận xét về việc nhà Trần thờ phụng Trương Hán Siêu và Chu Văn An ở Văn miếu như sau:
Bậc danh nho các đời có bài trừ được dị đoan, truyền giữ được đạo thống thì mới được tòng tự ở Văn Miếu, thế là để tỏ rõ đạo học có ngọn nguồn. Nghệ Tông cho Chu An, Trương Hán Siêu được dự vào đó, thì Hán Siêu là người cứng cỏi, bài xích đạo Phật, An sửa mình trong sạch, bền giữ khí tiết, không cầu hiển đạt.
Sự nghiệp văn chương
Trương Hán Siêu là người có học vấn sâu rộng, giàu lòng yêu nước, được các vua đời Trần tôn quý như bậc thầy. Theo Đại Việt Sử Ký, ông là người cứng cỏi bài xích (phản đối) đạo Phật. Các tác phẩm của ông hiện còn 7 bài thơ: Cúc hoa bách vịnh (Vịnh hoa cúc còn 4 bài), Hoá Châu tác (Thơ làm ở Hoá Châu), Dục Thuý sơn (Núi Dục Thuý), Quá Tống đô (Qua kinh đô nhà Tống). Về văn xuôi ông có 2 bài: Khai Nghiêm tự bi ký (Văn bia chùa Khai Nghiêm) và Dục Thuý sơn linh tế tháp ký (Bài ký tháp linh tế núi Dục Thuý), hai bài đều được viết bằng chữ Hán. Riêng hai quyển Hoàng triều đại điển và Hình thư soạn chung với Nguyễn Trung Ngạn, bài biểu Tạ trừ Hàn lâm viện trực học sĩ được dẫn trong Đại Việt sử ký toàn thư và Kiến văn tiểu lục hiện nay vẫn lưu lạc và chưa tìm thấy.[5]
Trương Hán Siêu cũng soạn Linh tế thập ký (bài ký tháp Linh Tế), Quang nghiêm tự bi văn (bài văn bia chùa Quang Nghiêm). Hai bài đó có đề cao Nho học và phê phán Phật giáo. Ông và Nguyễn Trung Ngạn hợp soạn bộ Hoàng triều đại điển và Hình thư đặt nền tảng cho chế độ Phong kiến Việt Nam vận hành theo pháp luật. Ông còn là một nhà văn hoá, có tầm nhìn du lịch sớm nhất Việt Nam.
BÀI THƠ BẠCH ĐẰNG GIANG PHÚ KINH ĐIỂN
Sông Đằng một dải dài ghê,
Luồng to sóng lớn dồn về bể Đông.
Những người bất nghĩa tiêu vong,
Nghìn thu chỉ có anh hùng lưu danh.
Khách cũng nối tiếp mà ca rằng:
Anh minh hai vị thánh quân,
Sông đây rửa sạch mấy lần giáp binh.
Giặc tan muôn thuở thanh bình,
Bởi đâu đất hiểm, cốt mình đức cao.
Theo các tài liệu lịch sử, Trương Hán Siêu qua đời vào năm 1354, dưới triều vua Trần Dụ Tông. Giai đoạn cuối đời ông cũng là lúc bắt đầu xuất hiện những dấu hiệu suy thoái của nhà Trần, do sự ăn chơi, xa xỉ của vua Trần Dụ Tông và sự lộng hành của một số quan lại.
Đặc biệt, sau khi những bậc trung thần như Trương Hán Siêu và Phạm Ngũ Lão qua đời, triều đình không còn những người có đủ uy tín và tài năng để kiềm chế vua và đám quan lại.
- Vua Trần Dụ Tông: Ban đầu là một vị vua thông minh, nhưng về sau lại trở nên ăn chơi, đam mê hưởng lạc, tổ chức cờ bạc trong cung và thiếu quan tâm đến việc triều chính.
- Các gian thần: Do vua lơ là, các quan lại tham nhũng, kết bè kết đảng để thao túng triều chính. Nổi bật nhất là sự việc Chu Văn An, một vị quan thanh liêm khác cùng thời, đã phải dâng "Thất trảm sớ" xin chém đầu 7 gian thần, nhưng vua không nghe, và ông đã phải cáo quan về dạy học.
Sự suy thoái chính trị và đạo đức của vua cùng các gian thần này đã diễn ra vào khoảng thời gian cuối đời của Trương Hán Siêu và tiếp tục trầm trọng hơn sau khi ông qua đời, mở đầu cho thời kỳ suy vong của triều Trần.
TRƯƠNG HÁN SIÊU - BẬC THÁNH - QUÂN SƯ ĐẶC BIỆT CỦA TRẦN HƯNG ĐẠO
Đời tư
Tuy nhiên, cuộc đời Trương Hán Siêu không phải là không có tì vết. Các nhà nghiên cứu hiện nay cho rằng việc Trương Hán Siêu ít giao du với những bạn bè cùng hàng vì những người này trước đây cùng học với ông tại trường của Chiêu Quốc Vương Trần Ích Tắc, khi ông bị Nguyễn Văn Long vu oan phải đào tẩu, thì chính những người bạn này đã hùa nhau công kích kết tội ông. Chuyện này ít ai biết vì ông tha thứ không kể tội họ ra, nhưng không kết tình thân, kể cả Mạc Đĩnh Chi.
Trương Hán Siêu chính là người cố vấn chính của Trần Hưng Đạo, nhưng dấu mặt khi Trần Ích Tắc chưa trốn theo quân Nguyên. Sau khi Trần Ích Tắc bại lộ trốn theo quân Nguyên thì Trương Hán Siêu ra mặt công khai ở chung với Trần Hưng Đạo để ngày đêm bàn việc quân. Trương Hán Siêu là người rất giỏi võ nghệ, giỏi âm nhạc. Trương Hán Siêu không thích đạo Phật vì ban đầu thấy Trần Ích Tắc cũng mộ đạo Phật nhưng lại không sáng suốt. Sau này thấy các vua quan nhà Trần thích xây chùa hao tốn công quỹ. Mãi về sau ông mới công nhận đạo Phật hay, nhưng theo cách hiểu của ông. Trần Ích Tắc có xin phép anh là Trần Thánh Tông để mở trường đào tạo nhân tài cho triều đình, rất nhiều danh nhân thời bấy giờ kéo về đây xin theo học như Mạc Đĩnh Chi, Nguyễn Đại Phạp... Trương Hán Siêu là học trò giỏi nhất, được Trần Ích Tắc giao thay mình dạy lại cho các môn đệ. Nhưng lúc đó Nguyễn Văn Long là trưởng tràng rất ganh tị, bày mưu ám sát Trần ích Tắc rồi vu cho Trương Hán Siêu khiến Siêu phải bôn tẩu, về núp trên những hang động của Ninh Bình. Trần Hưng Đạo nghe danh tiếng, chủ động tìm đến để hỏi ý kiến về cuộc chiến tranh với quân Nguyên sắp nổ ra. Ý kiến của Siêu quá chu đáo nên được Vương nghe theo áp dụng.
Kế hoạch lấy không đánh có, lấy nhu thắng cương, vườn không nhà trống, lấy ít đánh nhiều được Siêu phát triển thành đỉnh cao hoàn hảo, phổ biến đến tận làng xã, tập cho dân làng biết làm theo hiệu lệnh từ trung ương một cách nhanh chóng.
Khi Trương Hán Siêu còn sống thì bọn gian thần không dám lộng hành. Đến khi ông mất, Phạm Ngũ Lão cũng mất thì một mình Chu Văn An không đủ sức đối phó với bọn gian thần mà phải cáo quan về dạy học.
Trương Hán Siêu lớn tuổi hơn Chu Văn An. Dựa trên các thông tin lịch sử: Trương Hán Siêu sinh năm 1274 và mất năm 1354. Chu Văn An sinh năm 1292 và mất năm 1370. Như vậy, Trương Hán Siêu sinh trước Chu Văn An 18 năm. Cả hai ông đều là những danh nhân văn hóa, quan lại tài giỏi của nhà Trần và đều được thờ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám.
