Vì sao phương Đông (châu Á) có nhiều tư tưởng, triết gia lỗi lạc nhưng ít giải Nobel?

1. Vì sao phương Đông (châu Á) có nhiều tư tưởng, triết gia lỗi lạc nhưng ít giải Nobel?

Nobel mang tính hiện đại, thiên về khoa học thực chứng
Giải Nobel được trao từ đầu thế kỷ 20, chú trọng các đóng góp có thể đo lường, kiểm chứng, ứng dụng thực tiễn (kinh tế lượng, y học, hóa học, vật lý…). Trong khi đó, truyền thống triết học và tư tưởng phương Đông nghiêng nhiều về đạo lý, nhân sinh, siêu hình, ít được hệ thống hóa thành mô hình khoa học định lượng.
Hệ thống nghiên cứu & ngôn ngữ
Phần lớn các công trình phải được viết bằng tiếng Anh, công bố trên tạp chí khoa học quốc tế. Trước thế kỷ 20, châu Á (trừ Nhật Bản) có độ trễ lớn về hạ tầng nghiên cứu, tài chính, và xuất bản quốc tế.
Thời điểm lịch sử
Khi Nobel ra đời (1901), nhiều nước châu Á còn trong thời kỳ thuộc địa hoặc mới thoát thuộc địa, chưa đủ điều kiện xây dựng nền khoa học hiện đại. Trong khi phương Tây đã tích lũy 200–300 năm khoa học thực nghiệm và đại học hiện đại.

Tính đến nay, số lượng nhà kinh tế gốc châu Á đạt Nobel Kinh tế còn rất ít. Một số tên tuổi:

Amartya Sen (Ấn Độ, 1998) – nổi tiếng với lý thuyết phúc lợi, đói nghèo, và “năng lực” (capabilities approach).
Muhammad Yunus (Bangladesh, 2006, cùng Grameen Bank) – tiên phong mô hình tín dụng vi mô (microfinance) hỗ trợ người nghèo.
Abhijit Banerjee (Ấn Độ, 2019, cùng Esther Duflo & Michael Kremer) – nghiên cứu thực nghiệm giảm nghèo toàn cầu.

Như vậy, đến nay Nobel Kinh tế châu Á chủ yếu rơi vào Ấn Độ và Bangladesh, chưa có Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc, Việt Nam…

Một phần có “thiên vị cấu trúc”: Hội đồng Nobel chủ yếu đặt ở Thụy Điển/Norway, truyền thống khoa học châu Âu, nên các mạng lưới, ngôn ngữ, tiêu chuẩn đánh giá chịu ảnh hưởng phương Tây. Các trường đại học Mỹ, châu Âu là trung tâm “sản xuất Nobel”.
Nhưng không hẳn “thiên vị cố ý”: Ai cũng có thể được trao nếu công trình đạt chuẩn toàn cầu. Thực tế, Nhật Bản có khá nhiều giải Nobel Khoa học (Vật lý, Hóa học, Y học), Ấn Độ có Nobel Văn học & Hòa bình, Trung Quốc cũng có (Mo Yan – Văn học, Tu Youyou – Y học).
Điểm mấu chốt: Nobel phản ánh hệ thống khoa học – nghiên cứu hiện đại hơn là chiều sâu văn hóa – triết học truyền thống.

👉 Tóm lại:

Phương Đông có nền tảng triết học – tư tưởng mạnh, nhưng chưa chuyển hóa thành khoa học định lượng và hệ thống nghiên cứu kiểu Nobel.
Châu Á mới có vài nhà kinh tế đạt giải (Amartya Sen, Muhammad Yunus, Abhijit Banerjee).
Có yếu tố “thiên vị phương Tây” về cấu trúc khoa học, nhưng không phải là cố tình loại bỏ châu Á, mà do lịch sử phát triển khác nhau.