Việt Nam cần xây Trục cao tốc tri thức?
Bài phỏng vấn của ông Nguyễn Cảnh Bình (Chủ tịch Alpha Books) thực sự là một bản “tuyên ngôn tri thức” cho Việt Nam trong kỷ nguyên số, với tầm nhìn mang tính hệ thống. Dưới đây là bản tổng hợp – phân tích chuyên sâu giúp rút ra những ý chính, vấn đề cốt lõi và gợi ý chính sách cụ thể cho “Trục cao tốc tri thức Việt Nam”:
🧭 I. Tầm nhìn: “Trục cao tốc tri thức” là gì?
Nếu cao tốc vật chất giúp hàng hóa lưu thông nhanh, thì cao tốc tri thức giúp tri thức lan tỏa nhanh, rẻ, hiệu quả, ít rào cản, tiếp cận tới mọi người dân.
Ý nghĩa:
-
Là hệ sinh thái số hóa tri thức quốc gia: gồm thư viện – nền tảng phân phối – bản quyền – giáo dục đọc sách – xuất khẩu tri thức.
-
Là cơ sở hạ tầng mềm của một quốc gia tri thức, tương đương “đường cao tốc dữ liệu” của Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản.
-
Là yếu tố cốt lõi của công nghiệp văn hóa – công nghiệp tri thức Việt Nam.
🧩 II. Ba “nút thắt” lớn của xuất bản – tri thức Việt Nam
| Nút thắt | Thực trạng | Giải pháp ông Bình đề xuất |
|---|---|---|
| 1. Hệ thống thư viện yếu | Thiếu thư viện cộng đồng, trường học, làng xã; thiếu tài nguyên số hóa; người dân nghèo không thể tiếp cận tri thức giá rẻ. | Nhà nước đầu tư lại hệ thống thư viện; kết nối thư viện quốc gia – địa phương – trường học thành mạng lưới thư viện mở. Mỗi học sinh chỉ cần 20.000–50.000đ/tháng vẫn tiếp cận được kho tri thức. |
| 2. Thiếu “chợ sách điện tử” (Amazon Việt) | Việt Nam chưa có nền tảng đủ mạnh cho xuất bản điện tử. Tiki, Shopee còn manh mún. Amazon chưa vào Việt Nam. | Hoặc đưa Amazon vào Việt Nam bằng cơ chế ưu đãi – đàm phán bản quyền, hoặc xây dựng nền tảng quốc gia “Amazon bản Việt” có hỗ trợ của Chính phủ, quỹ đổi mới sáng tạo. |
| 3. Thiếu cơ chế xuất khẩu tri thức – văn hóa | Sách Việt ít ra thế giới, thiếu hỗ trợ tài chính, ngoại ngữ, mạng lưới xuất bản quốc tế. | Nhà nước đặt hàng – hỗ trợ (ví dụ: mỗi cuốn được dịch ra nước ngoài, hỗ trợ 1.000 USD). Chia thành các gói 100 cuốn văn hóa, 100 cuốn thiếu nhi… để tư nhân đấu thầu. |
🌏 III. Bản chất vấn đề: “Hệ sinh thái xuất bản” chưa hoàn chỉnh
Một nền xuất bản hiện đại phải có:
-
Luật bản quyền chặt chẽ (thực thi mạnh, xử lý sách lậu).
-
Nhà xuất bản – công ty xuất bản tư nhân năng động.
-
Hệ thống phân phối đa kênh: cửa hàng, sàn thương mại, thư viện số.
-
Thư viện công cộng (vốn tri thức giá rẻ cho người nghèo).
-
Các giải thưởng sách – quỹ khuyến đọc.
-
Trường, viện đào tạo chuyên ngành xuất bản.
Nếu thiếu bất kỳ mảnh ghép nào, hệ sinh thái bị “méo mó” – tri thức không thể lưu thông trơn tru như hàng hóa.
💡 IV. “Trục cao tốc tri thức” có thể hình thành như thế nào?
1️⃣ Hạ tầng số (Digital Infrastructure)
-
Xây dựng nền tảng sách điện tử quốc gia (liên thông dữ liệu, tích hợp AI – dịch tự động – bảo mật bản quyền).
-
Kết nối 100% thư viện Việt Nam lên hệ thống đám mây quốc gia.
-
Hỗ trợ số hóa sách giáo khoa, tài liệu học thuật, tạp chí, báo chí.
2️⃣ Hạ tầng chính sách (Policy Infrastructure)
-
Ưu đãi thuế cho ngành xuất bản, in ấn, dịch thuật, bản quyền.
-
Cơ chế “đặt hàng tri thức” như Hàn Quốc, Singapore:
Nhà nước chi tiền cho tri thức thay vì chỉ cho gạo, điện, đường.
3️⃣ Hạ tầng con người (Human Infrastructure)
-
Đưa văn hóa đọc – kỹ năng nghiên cứu, tra cứu thư viện vào chương trình giáo dục.
-
Xây dựng đội ngũ “kỹ sư tri thức” – người số hóa, biên tập, bảo mật, dịch thuật.
🔮 V. Tác động kỳ vọng
| Lĩnh vực | Tác động |
|---|---|
| Giáo dục | Giảm bất bình đẳng tri thức giữa thành thị – nông thôn; tăng tốc đào tạo nhân tài. |
| Kinh tế tri thức | Tiết kiệm chi phí học tập – nghiên cứu; tạo ngành công nghiệp nội dung số, bản quyền, sách điện tử. |
| Văn hóa & Du lịch | Quảng bá hình ảnh Việt Nam qua sách, truyện, học liệu; tăng khách du lịch và đầu tư. |
| Chính trị – xã hội | Nâng cao dân trí, tăng sức đề kháng trước thông tin sai lệch; củng cố “sức mạnh mềm quốc gia”. |
🧠 VI. Gợi ý mở rộng (cho chiến lược quốc gia)
-
Đề án Quốc gia “Trục Cao Tốc Tri Thức 2030”
→ mục tiêu: mỗi người dân có tài khoản thư viện số quốc gia (National Knowledge ID). -
Quỹ Dịch thuật và Xuất khẩu tri thức Việt
→ tài trợ dịch sách Việt sang 10 ngôn ngữ chủ chốt (Anh, Hàn, Nhật, Trung, Pháp…). -
Hợp tác công – tư xây “Vietnam Knowledge Hub”
→ một “Amazon bản Việt” tích hợp sách, bài giảng, khóa học, podcast, phim tư liệu. -
Đại học Sách & Xuất bản Việt Nam
→ đào tạo biên tập viên, chuyên viên bản quyền, kỹ sư xuất bản số. -
Hệ thống giải thưởng tri thức quốc gia
→ tôn vinh tác phẩm, dịch giả, thư viện và cá nhân lan tỏa tri thức.
📚 Kết luận
“Đầu tư vào văn hóa là thứ lãi nhất — không tốn đất, không ô nhiễm, nhưng đem lại lợi ích lâu dài.”
Lời của ông Nguyễn Cảnh Bình là lời cảnh tỉnh và định hướng cho Việt Nam trong thời kỳ chuyển đổi từ “xã hội đọc ít – sản xuất vật chất” sang “xã hội đọc nhiều – sản xuất tri thức”.
Nếu Việt Nam muốn trở thành cường quốc tri thức trong thế kỷ XXI, thì “trục cao tốc tri thức” chính là con đường bắt buộc phải xây.
